بررسی دانش سنتی مردم در زمینه کاربرد دارویی اندام‌های درخت انار و فرآورده های آن (مطالعه موردی: شهرستان اردستان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مهندسی طبیعت، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

2 گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

3 گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

10.22091/ethc.2024.9385.1000

چکیده

سابقه و هدف: دانش بومی، بخشی از سرمایه ملّی هر قوم است که باورها، ارزش‌ها، روش‌ها و آگاهی‌های محلی و دانش اکولوژیک آن‌ها از محیط زندگی‌شان را شامل می‌شود. مطالعه حاضر با هدف تحلیل دانش بومی کاربرد دارویی اندام‌ها و فراورده‌های مختلف از درخت انار در شهرستان اردستان انجام شد.
مواد و روش ها: روش تحقیق شامل مصاحبه حضوری از افراد محلی خبره و آگاه در زمینه استفاده‌های محلی دارویی، خوراکی و صنعتی از گیاهان شاخص کشت شده در مرحله نخست و سپس تهیه پرسش‌نامه از این اطلاعات بومی بود. برای به‌دست آوردن حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد و حجم نمونه به تعداد 375 نفر برآورد گردید. روایی ابزار تحقیق بعد از نظر سنجی از اساتید و متخصصین و پایایی با استفاده از آلفای کرونباخ به مقدار 894/0 تایید شد. نرم افزار مورد استفاده در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از آماره‌های استنباطی آزمون تی و فریدمن استفاده گردیده است.
یافته ها: نتایج نشان داد رب انار رایج‌ترین فرآورده‌ی مورد استفاده و دانه‌ی انار بیشترین بخش قابل استفاده‌ی انار می‌باشد. طبق یافته‌ها انار عمدتا در غذاها (65/5) و تهیه سرکه (09/5)، دارای مصرف خیلی زیاد و مصرف برای درمان جوش و برفک دهان دارای مصرف زیاد (55/4).در نزد شهروندان بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اصل مقاله

Analysis of indigenous knowledge of medicinal and industrial application of different parts of pomegranate tree and its products
(Case study: Ardestan city)

 

Alireza Momenzadeh1| Mansureh Ghavam2* | Sedigheh Kiani Salmi3

  1. Department of Nature Engineering, Faculty of Natural Resources and Earth Sciences, University of Kashan, Kashan, Iran. Email: amomenzadeh42@yahoo.com
  2. Corresponding Author, Department of Nature Engineering, Faculty of Natural Resources and Earth Sciences, University of Kashan, Kashan, Iran. Email: mghavam@kashanu.ac.ir
  3. Department of Geography and Ecotourism, Faculty of Natural Resources and Earth Sciences, University of Kashan, Kashan, Iran. Email: s.kiani@kashanu.ac.ir

Article Info

Abstract

Article type

Research Article

 

Article history

Received: 14 June 2024

Revised: 20 July 2024

Accepted: 22 July 2024

Published: 22 September 2024

 

Keywords

Ardestan

Indigenous use

People

Punica granatum

Treatment

Objective: Medicinal plants are of great value and importance in ensuring the health of society in terms of treatment and prevention of diseases. The aim of this study was to analyze the indigenous knowledge of medicinal use of various organs and products of pomegranate tree in Ardestan city.

Methods: The research method included face-to-face interviews with local experts and knowledgeable in the field of local medicinal, food and industrial uses of index plants cultivated in the first stage and then preparing a questionnaire from this local information. Cochran's formula was used to obtain the sample size and the sample size was estimated to be 375 people. The validity of the research instrument was confirmed by a survey of professors and experts and the reliability was confirmed by Cronbach's alpha of 0.894. The software used in this study also used inferential statistics of t-test and Friedman test to analyze the data.
Results: The results showed that pomegranate paste is the most commonly used product and pomegranate seed is the most usable part of pomegranate. Frequency of consumption variables of different parts of pomegranate tree from the perspective of users using the amount of use of different parts of pomegranate and its products, including pomegranate paste (3.27), pomegranate juice (2.80), Pomegranate vinegar (2.45), pomegranate seeds (2.30), pomegranate tree bark (1.40), pomegranate kernel (1.37), pomegranate fruit peel (1.36), The roots were pomegranate tree (1.33) and pomegranate flower (1.31).

Conclusion: People in different neighborhoods of Ardestan have little local knowledge of agricultural products, especially pomegranate, or do not believe in it. Perhaps, the less experience of the new generation and their less knowledge in the use of medicinal plants is a reason for this, which indicates that the indigenous knowledge related to the use of medicinal and edible plants in the local communities of Ardestan is low.

Cite this article: Momenzadeh, A., Ghavam, M., & Kiani Salmi, S. (2024). Analysis of indigenous knowledge of medicinal and industrial application of different parts of pomegranate tree and its products (Case study: Ardestan city). Ethnobiology and Biodiversity Conservation, 1(3), 42-55. https//doi.org/10.22091/ethc.2024.9385.1000  

 

          

©The Author(s).                                                                  Publisher: University of Qom

 DOI: https//doi.org/10.22091/ethc.2024.9385.1000

 

بررسی دانش سنتی مردم در زمینه کاربرد دارویی اندام‌های درخت انار و فرآورده­های آن ­

(مطالعه موردی: شهرستان اردستان)

 

علیرضا مؤمن زاده 1| منصوره قوام2*| صدیقه کیانی سلمی3

  1. گروه مهندسی طبیعت، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. رایانامه: amomenzadeh42@yahoo.com
  2. نویسنده مسئول، گروه مهندسی طبیعت، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. رایانامه: mghavam@kashanu.ac.ir
  3. گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. رایانامه: s.kiani@kashanu.ac.ir

اطلاعات مقاله

 

چکیده

نوع مقاله

پژوهشی

 

 

 

 

 

 

 

هدف: گیاهان دارویی ارزش و اهمیت زیادی در تأمین سلامت جامعه، از نظر درمان و پیش­گیری از بیماری­ها دارند. مطالعه حاضر با هدف تحلیل دانش بومی کاربرد دارویی اندام­ها و فراورده­های مختلف از درخت انار در شهرستان اردستان انجام شد.

مواد و روش‌ها: روش تحقیق شامل مصاحبه حضوری از افراد محلی خبره و آگاه در زمینه استفاده­های محلی دارویی، خوراکی و صنعتی از گیاهان شاخص کشت شده در مرحله نخست و سپس تهیه پرسش­نامه از این اطلاعات بومی بود. برای به دست آوردن حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد و حجم نمونه به تعداد 375 نفر برآورد گردید. روایی ابزار تحقیق بعد از نظرسنجی از اساتید و متخصصین و پایایی با استفاده از آلفای کرونباخ به مقدار 894/0 تائید شد. نرم‌افزار مورد استفاده در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از آماره‌های استنباطی آزمون تی و فریدمن استفاده گردیده است.

نتایج: نتایج نشان داد رب انار رایج­ترین فرآورده­ی مورد استفاده و دانه­ی انار بیشترین بخش قابل‌استفاده‌ انار می­باشد. طبق یافته­ها انار عمدتاً در غذاها (65/5) و تهیه سرکه (09/5)، دارای مصرف خیلی زیاد و برای درمان جوش و برفک دهان دارای مصرف زیاد (55/4) در نزد شهروندان بود.

نتیجه‌گیری: بنابراین می­توان نتیجه گرفت که مردم محله­های مختلف شهر اردستان دانش بومی درمانی کمی از محصولات کشاورزی به‌ویژه انار، داشته و یا به آن اعتقاد نداشته‌اند. شاید بتوان گفت تجربه­ی کمتر نسل جوان­تر و آگاهی کم­تر آن‌ها در استفاده از گیاهان دارویی دلیلی بر این امر باشد، که نشان­دهندة این است که دانش بومی مربوط به استفاده از گیاهان دارویی و خوراکی در جوامع محلی اردستان کم می‌باشد.

تاریخچه

دریافت: 25/03/1403

بازنگری: 30/04/1403

پذیرش: 01/05/1403

انتشار: 01/07/1403

 

کلیدواژه‌ها

انار

اردستان

استفاده بومی

درمان

مردم

 

استناد: مؤمن زاده، علیرضا؛ قوام، منصوره؛ و کیانی سلمی، صدیقه (1403). بررسی دانش سنتی مردم در زمینه کاربرد دارویی اندام‌های درخت انار و فرآورده‌های آن (مطالعه موردی: شهرستان اردستان). زیست قوم ‌شناسی و حفاظت تنوع زیستی، 1(3)، 55-42. https//doi.org/10.22091/ethc.2024.9385.1000

 

ناشر: دانشگاه قم                                                  © نویسندگان. 
       

 

 

 

 

مقدمه

گیاهان دارویی ارزش و اهمیت زیادی در تأمین سلامت جامعه، هم به لحاظ درمان و هم از نظر پیشگیری از بیماری­ها دارند. طب سنتی و طب پیشرفته کنونی به عنوان دو متولی تأمین بهداشت جامعه جهانی مطرح هستند. از نظر Chan (2008)، نیازی نیست طب سنتی و غربی رو در روی هم قرار بگیرند. آن‌ها می­توانند در زمینه مراقبت­های بهداشتی اولیه به صورت یک ترکیب موزون استفاده شوند، به‌طوری‌که از ویژگی­های سودمند هر نظام سنتی و پیشرفته بهره گرفته و ضعف‌های همدیگر را پوشش دهند (Jiang, 2009). استفاده از داروهای گیاهی بخش مهمی از طب گیاهی را تشکیل می­دهد. مصرف این داروها در چند سال گذشته به طور چشم­گیری افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که نزدیک به نیمی از مردم برای پیش­گیری و درمان بیماری­ها از گیاهان دارویی استفاده می­کنند (Hamilton et al., 2008).                                                                     

انار درختچه­ای است با نام علمی Punica granatum L. از خانواده Punicaceae خزان­دار و بومی ایران که از قدمت کشت و کار زیادی در این کشور برخوردار است و ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انار در جهان محسوب می­شود. اَنار، نار یا انار خوراکی که دانه‌هایی اغلب قرمز و گاهی سفید، یا رنگ‌هایی بین آن دو دارد. رنگ پوست آن نیز اغلب قرمز و گاه سیاه یا تقریباً زرد است؛ این میوه در معدود کشورهای جهان نظیر ایران، افغانستان، پاکستان، عراق و ترکیه کشت می‌شود. به همین خاطر انار یکی از ۱۰ میوۀ برتر جهان است (Mottaghi, 2012).

در کتاب آسمانی قرآن سه بار از انار نام برده شده است که عبارت‌اند از: سوره‌ی مبارکه انعام: آیات 99 و 141، سوره‌ی مبارکه الرحمن: آیه 68. همچنین در تورات و انجیل هم از این میوه بهشتى نام برده شده است. برای مصارف دارویی از گل، برگ، پوست درخت، پوست ریشه و دانه انار استفاده می­شود. انار شیرین ادرارآور است. انار با دانه ملین مزاج است. آب انار شیرین برای بیماری­های مجاری ادرار مفید است. ترشح صفرا را زیاد می­کند (Nojavan, 2017).

در قرآن کریم در سوره انعام آیات شریف 99 و 141 اشاراتی به این میوه بهشتی شده و همچنین در آیه 68 سوره الرحمن آورده شده: «فیها فکهه و نخل و رمان» در آن دو باغ میوه بسیار خرما و انار است.

از امام باقر (ع) روایت شده که فرمودند میوه صد و بیست نوع است که رأس همه آن‌ها انار است. در روایت دیگر آمده است که امام صادق (ع) هر شب جمعه انار می­خوردند و نیز فرموده‌اند: به کودکان خود انار بخورانید زیرا آن‌ها را زودتر به جوانی می­رساند. یکی از یاران امام صادق (ع) نقل می­کند که حضرت فرمودند: میخوش (ترش و شیرین) آن در معده سازگارتر است. امام موسی کاظم (ع) می­فرمایند: دود ساقه انار، حشرات را از بین می­برد. از امام رضا (ع) همچنین نقل شده است که خوردن انار شیرین، مرد را توانا و نیکو می­سازد. امام صادق (ع) نیز می­فرمایند: هر کسی در حال گرسنگی (ناشتا) انار بخورد تا چهل روز قلب او را روشن می­سازد (Majlisi, 2007).

از نظر ارزش غذایی، انار منبع خوبی از اسید الاجیک و آنتی­اکسیدان و پانولیکیک اسید می­باشد. یک اسید چرب غیر اشباع امگا 5 است که برای بازسازی و تکثیر سلولی بسیار مفید می­باشد. آب این میوه منبع استثنایی ویتامین A، C و E و مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر، پتاسیم، آهن، اسید فولیک، نیاسین، تیامین، فولات و ریبوفلاوین است. این گیاه دارای خواص درمانی است که به عنوان یک درمان جایگزین برای بدخیمی‌ها و غیر بدخیمی‌ها مورد توجه جامعه پزشکی قرار گرفته است. در طب سنتی از P. granatum در درمان بیماری‌هایی مانند اسهال خونی، اختلالات خونریزی، جذام و سوختگی استفاده می‌شده است (Fakudze et al., 2022).

 آب انار می­تواند پوست را جوان، شاداب و سرحال کند. آب انار یکی از عوامل ضد پیری است. رژیم غذایی پر از آب انار می­تواند به کاهش روند پیری با کاهش چین و چروک و خطوط ریز ناشی از قرار گرفتن در معرض نور خورشید کمک کند. همچنین به حفظ بازسازی سلول­های پوست نیز کمک می­کند و مانع از رنگ‌آمیزی بیش از حد و ایجاد لکه­های تیره می­شود (Mohammadi, 2011). انار می­تواند به صورت تازه خوری، آب میوه، آب میوه تخمیر شده، دانه خشک شده (اناردانه)، دانه منجمد شده، دانه­های کنسرو شده، رب انار، ژله، سرکه، خمیر و فرآورده­های طعم‌دهنده مصرف شود. آب میوه انار که شایع‌ترین فرآورده انار است. آب میوه انار یکی از مواد غذایی است که حاوی حدود 40 درصد از مقدار مجاز روزانه مصرف ((RDA Recommended Daily ویتامین C است (Mirjalili, 2015). آب انار می‌تواند استرس اکسیداتیو ماکروفاژها (macrophage oxidative stress)، رادیکال‌های آزاد و پراکسیداسیون لیپیدی را کاهش دهد. علاوه بر این، عصاره میوه انار از رشد سلولی جلوگیری می‌کند و باعث القای آپوپتوز می‌شود که می‌تواند منجر به اثرات ضد سرطانی آن شود. علاوه بر این، مهار پروموتر برخی از نشانگرهای التهابی و تولید آن‌ها از طریق الاژیتانین‌ها مسدود می‌شود (Zarfeshany et al., 2014).

در زمینه دانش سنتی مردم درباره کاربرد گیاهان (گیاه مردم‌شناسی) تحقیقات مختلفی در کشور ایران انجام شده است. در بسیاری از مطالعات پیشین دانش مردم در زمینه تمام گیاهان منطقه خاصی مورد تحلیل قرار گرفته است (Khaleghi et al., 2016; Ghavam and Kiani, 2018; Didehvar et al., 2021; Ghadimi Joboni and Ghavam, 2021; Namazi Zavareh et al., 2023).

برخی مطالعات قبلی بر شناخت و دانش سنتی مردم در زمینه گیاه خاصی در یک منطقه خاص متمرکز است. به عنوان مثال Karimian و همکاران (2016) واکاوی دانش بومی پیرامون گیاه گَنَبو (آنغوزه‌) در مراتع زاگرسی؛  Ghadimi Joboniو   Ghavam  (2020) اهمیت و شناخت مصارف مختلف زیتون توسط مردم: روستای جوبن استان گیلان، Momenzadeh و همکاران (2021)، اتنوفارماکولوژی گیاه دارویی شوید در شهر اردستان را مورد مطالعه قرار داده‌اند. با توجه به اهمیت دارویی و قدمت دانش بومی مردم محلی شهر اردستان در زمینه محصولات کشت شده و از جمله انار، مطالعه حاضر با هدف تحلیل دانش سنتی مردم در زمینه این گیاه برای اولین تدارک انجام خواهد شد. گفتنی است بررسی دانش بومی در زمینه گیاهان زراعی تقریباً در هیچ منطقه­ای انجام نشده و از این جهت این مطالعه حائز اهمیت خواهد بود.

مواد و روش­ها

معرفی منطقه مورد مطالعه

شهرستان اردستان، در شمال استان اصفهان، در جنوب کویر نمک، در ۳۳ درجه و ۲۳ دقیقه پهنای شمالی و ۵۲ درجه و ۲۲ دقیقه طول شرقی نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد. از شمال به استان سمنان و گرمسار، از باختر به شهرستان­­های کاشان، نطنز و برخوار و میمه، از خاور به شهرستان نائین و از جنوب به شهرستان‌های اصفهان و نائین محدود است. اردستان در ۱۱۸ کیلومتری شمال شرقی شهر اصفهان و در مسیر کاشان به سمت نائین و یزد قرار گرفته است. آب و هوای این شهرستان گرم و خشک بوده و بیش‌ترین درجه حرارت در تیر و مرداد و کم‌ترین آن در دی و بهمن است. پوشش گیاهی این ناحیه از گونه استپ بیابانی است. کوه‌های غیرمنظمی از شعبه‌های کوه کرکس، از جنوب شهرستان می‌گذرد، از سطح دریا یک هزار و ۲۰۷ متر ارتفاع دارد (Statistical Center of Iran, 2016). مهم‌ترین محصولات زراعی شهرستان شامل گندم، جو، ذرت و صیفی‌جات است. میزان تولید محصولات زراعی آن سالیانه 200000 تن می‌باشد. مهم‌ترین محصولات باغی شهرستان شامل انار (2160 هکتار)، پسته (2500 هکتار)، گردو، بادام و انگور است.

روش تحقیق

پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت روش مطالعه، توصیفی- تحلیلی است. داده‌ها و اطلاعات لازم برای انجام این پژوهش به دو روش کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری گردید. در روش کتابخانه‌ای برای بررسی ادبیات، سوابق مسئله و موضوع تحقیق از منابع تحقیق مانند کتب، مقالات، طرح‌های مطالعاتی، آمارنامه‌ها و... استفاده شده است. در روش میدانی برای گردآوری اطلاعات از روش مصاحبه و ابزار پرسشنامه بهره برده شد. در ابتدا از افراد خبره و آگاه محلی به صورت مصاحبه ساختار نیافته در مورد استفاده محلی از انار برای درمان، خوراک و صنعت سؤال شد و تلاش شد دانش بومی این افراد گردآوری شود. پس از جمع آوری این اطلاعات به منظور عملیاتی‌کردن مؤلفه‌های پژوهش و پاسخ­گویی به فرضیات بر مبنای مطالعات پیشینه پژوهش و مبانی نظری از پرسش­نامه ساختاریافته محقق ساخته استفاده شد و گویه­های مختلف مرتبط با پاسخ افراد مصاحبه شونده طراحی شد. این گویه‌ها بر اساس طیف درجه‌ای لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد) با کدگذاری 1 تا 5 تدوین و تنظیم گردید. در این پژوهش، 15744 نفر شهروندان شهر اردستان هستند؛ که جمعیت مرد 7959 نفر و جمعیت زن 7785 نفر بود و از فرمول کوکران استفاده شد و حجم نمونه به تعداد 375 نفر برآورد گردیده است. نتایج حاصل از محاسبه میزان آلفا به مقدار 894/0 نشان از پایایی ابزار تحقیق نشان می‌دهد. نرم‌افزار مورد استفاده در این پژوهش SPSS بود. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از آزمون‌های آماری تی­تک نمونه‌ای و فریدمن استفاده گردیده است.

نتایج

بر اساس نتایج پژوهش از تعداد 375 نمونه پرسشنامه گردآوری شده 197 نفر مرد و 178 نفر زن بوده­اند. بیشترین افراد مورد مطالعه را گروه سنی 45-35 (5/39 درصد) و متأهل (84 درصد) دارای تحصیلات کارشناسی (6/37 درصد)، بیمه تأمین اجتماعی (9/78 درصد)، کارمند (8/32 درصد) و میزان درآمد 1-2 میلیون (5/40 درصد) بودند. محل سکونت افراد مورد مطالعه غالباً شهرک‌ها (5/28 درصد) و محل تولد آن‌ها شهر اردستان (6/85 درصد) بود.

بررسی فراوانی وضعیت متغیرهای مصرف بخش­های درخت انار برای مصرف دارویی در شهر اردستان

وضعیت توصیفی متغیرهای مصرف بخش­های مختلف درخت انار از دید افراد استفاده کننده گزارش شده ­است. به ترتیب میزان استفاده از بخش­های مختلف انار و فرآورده­های آن شامل رب انار (27/3)، آب انار (80/2)، سرکه­ی انار (45/2)، دانه­ی انار (30/2)، پوست درخت انار (40/1)، هسته­ی انار (37/1)، پوست میوه­ی انار (36/1)، ریشه­ی درخت انار (33/1) و گل انار (31/1) بود (جدول 1). جدول 2 هدف از مصرف انار توسط افراد را نشان می­دهد. بیشترین هدف (9/73 درصد) برای مصرف خوراکی و کمترین آن (8 درصد) هم به عنوان چاشنی و افزودنی غذا از انار بود.

جدول 1. فراوانی مصرف بخش­های مختلف درخت انار برای مصرف دارویی

نام محصول

خیلی کم

کم

متوسط

زیاد

خیلی زیاد

میانگین

 

رب

34

51

126

108

56

27/3

 

آب انار

43

116

112

82

22

80/2

 

دانه انار

103

138

75

37

22

30/2

 

سرکه انار

104

82

122

49

18

45/2

 

پوست درخت انار

266

83

14

8

4

40/1

 

پوست میوه انار

285

59

21

6

4

36/1

 

ریشه درخت انار

284

71

11

6

3

33/1

 

گل انار

296

54

17

3

5

31/1

 

هسته انار

291

48

22

8

6

37/1

 

کل

-

-

-

 

-

95/1

 

 

 

 

 

جدول 2. شامل مشخصات افراد بر حسب هدف از مصرف انار

هدف مصرف

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی تجمعی

 

درمان بیماری

32

5/8

5/8

 

پیشگیری از بیماری

36

6/9

6/9

 

مصرف خوراکی

277

9/73

9/73

 

چاشنی و افزودنی غذا

30

8

8

 

مجموع

375

100

100

 

 

 
           

از سوی دیگر نتایج نشان داد 5/68 درصد از افراد به صورت جوشانده، 18/4 درصد به صورت پودر پوست خشک شده و 13/1 درصد افراد از طریق خیساندن در آب از پوست انار جهت درمان استفاده می­کنند (جدول 3).

جدول 3. نحوه استفاده­ی افراد از پوست انار جهت درمان

هدف مصرف

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی تجمعی

 

جوشانده

257

5/68

5/68

 

پودر پوست خشک شده

69

4/18

4/18

 

خیسانده در آب

49

1/13

1/13

 

مجموع

375

100

100

 

 

 

 

 

 

 

 

همچنین بر اساس نتایج به دست آمده از تحقیق، 3/40 درصد افراد، گل و شکوفه انار را به‌صورت جوشانده و 7/59 درصد به‌صورت دم‌کرده استفاده می­کردند که در جدول 4 نمایش داده شده است.

 

جدول 4. نحوه استفاده­ی افراد از مصرف گل و شکوفه انار جهت درمان

هدف مصرف

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی تجمعی

جوشانده

151

3/40

3/40

دم‌کرده

224

7/59

7/59

مجموع

375

100

100

 

نتایج بررسی فراوانی وضعیت متغیر­های مصرف انار و مشتقات آن به منظور درمان نشان داد میانگین درمان سیاه سرفه 01/2، درمان جوش و برفک دهان 47/2، تنظیم قاعدگی ماهیانه 68/1، تهیه سرکه 78/2، عصاره گل انار و گلاب برای رفع ورم چشم 60/1، مصرف در صنایع رنگرزی 62/1 و در غذاها میانگین 18/3 بود (جدول 5).

 

جدول 5. وضعیت توصیفی متغیرهای مصرف انار و مشتقات آن از دید افراد استفاده کننده

درمان

خیلی کم

کم

متوسط

زیاد

خیلی زیاد

میانگین

درمان سیاه سرفه

132

146

67

20

10

01/2

درمان جوش و برفک دهان

99

107

82

66

21

47/2

تنظیم قاعدگی ماهیانه

218

81

59

10

4

68/1

تهیه سرکه

65

81

124

80

25

78/2

عصاره گل انار و گلاب برای رفع ورم چشم

218

107

37

8

5

60/1

 صنایع رنگرزی

238

78

32

18

9

62/1

غذاها

38

50

139

101

47

18/3

کل

-

-

-

-

-

2/19

 

 

جدول 6. وضعیت توصیفی متغیرهای مصرف انار و مشتقات آن از دید مصرف صنعتی

هدف صنعتی

خیلی کم

کم

متوسط

زیاد

خیلی زیاد

میانگین

جهت تهیه سرکه دانه انار

74

80

127

66

28

72/2

جهت تهیه رب دانه انار

28

47

102

130

68

43/3

تولید دانه‌های خشک شده انار

193

132

33

10

7

68/1

تولید پودر پوست انار

268

77

20

8

2

40/1

تولید روغن هسته انار

289

51

27

6

2

35/1

کاربرد تفاله دانه انار در تغذیه دام

166

101

49

42

17

05/2

استفاده از پوست انار در صنایع رنگرزی

259

65

24

20

7

54/1

تولید صنعتی آب انار

253

61

30

14

17

62/1

کل

-

-

-

-

-

1/97

 

در جدول 6 وضعیت توصیفی متغیرهای مصرف انار و مشتقات آن از دید مصرف صنعتی گزارش شده است. میانگین‌های گزارش شده جهت تهیه سرکه دانه انار 72/2، تهیه رب دانه انار 43/3، تولید دانه‌های خشک شده انار 68/1، تولید پودر پوست انار 40/1، تولید روغن هسته انار 35/1، کاربرد تفاله دانه انار در تغذیه دام 05/2، استفاده از پوست انار در صنایع رنگرزی 54/1 و تولید صنعتی آب انار 62/1 بود. دانه انار جهت تهیه رب بیشترین مصرف صنعتی و تولید پودر پوست انار دارای کمترین مصرف صنعتی نزد افراد می­باشد.

 

بررسی دانش بومی محله­های مختلف شهر اردستان در زمینه کاربرد درمانی انار

به منظور بررسی دانش بومی محله­های مختلف شهر اردستان از انار در ابتدا انواع استفاده از انار و مشتقات آن مورد توجه قرار گرفته است. نتایج حاصل نشان داد از بین کاربردهای مختلف انار و مشتقات آن، رب انار با توجه به سطح معناداری کمتر از 05/0 و کرانه­های مثبت بالا و پایین، دارای استفاده بیشتر بوده و بقیه کاربردهای مختلف انار و مشتقات آن با توجه به سطح معناداری پایین­تر از 05/0 و منفی بودن کرانه­ها دارای استفاده کم هستند (جدول 7).

جدول 7. نتایج استنباطی آزمون تی برای بررسی کاربردهای درمانی انار و مشتقات انار

 

حد متوسط: 3

 

ارزیابی شاخص

بعد

زیرمعیارها

اماره‌ی تی

سطح معناداری

تفاوت میانگین

اطمینان در سطح %95

کرانه پایین

کرانه بالا

بخش­های مختلف درخت انار و تأثیر آن بر درمان

 

رب

4/548

0/000

0/269

0/15

0/39

استفاده زیاد

آب انار

-3/608

0/000

-0/203

-0/31

-0/09

استفاده کم

دانه انار

-11/859

0/000

-0/701

-0/82

-0/59

استفاده کم

سرکه انار

-9/093

0/000

-0/547

-0/66

-0/43

استفاده کم

پوست درخت انار

-40/873

0/000

-1/597

-1/67

-1/52

استفاده کم

پوست میوه انار

-42/142

0/000

-1/640

-1/72

-1/56

استفاده کم

ریشه درخت انار

-47/111

0/000

-1/672

-1/74

-1/60

استفاده کم

گل انار

-45/563

0/000

-1/688

-1/76

-1/62

استفاده کم

هسته انار

-38/395

0/000

-1/627

0/15

-1/54

استفاده کم

کل

377/34-

000/0

04504/1-

1048/1-

9853/0-

استفاده کم

 

نتایج حاصل از میانگین (جدول 8) نشان می‌دهد استفاده از انار و مشتقات آن (پوست، رب، گل و شکوفه و ...) با هدف درمان در تهیه غذا­ها با توجه سطح معناداری کمتر از 05/0 و کرانه‌های بالا و پایین مثبت، بالاتر از حد میانگین و در حد زیاد بوده است؛ اما در سایر موارد بقیه بخش­های انار و مشتقات آن جهت درمان با توجه به سطح معناداری پایین­تر از 05/0 و منفی بودن کرانه­ها دارای استفاده کم­تر هستند.

جهت شناسایی انواع کاربردهای صنعتی انار و مشتقات آن (پوست، رب، گل و شکوفه و ...) از آماره‌های استنباطی آزمون تی استفاده شد. نتایج حاصل از میانگین نشان می‌دهد استفاده دانه انار جهت تهیه رب برای اهداف صنعتی انار و مشتقات آن (پوست، رب، گل و شکوفه و ...) مورد استفاده زیاد مردم بود؛ زیرا سطح معناداری آن کمتر از 05/0 و کرانه­های بالا و پایین آن مثبت بود. دیگر کاربردهای صنعتی بخش‌های انار و مشتقات آن (پوست، رب، گل و شکوفه و ...) به دلیل سطح معناداری پایین­تر از 05/0 و کرانه­های بالا و پایین منفی دارای استفاده کمی برای مردم هستند (جدول 9).

بررسی و مقایسه میزان مصرف انار و مشتقات آن برای درمان، طبق آزمون فریدمن نشان می­دهد میانگین مصرف در مورد گیاهان مختلف با یکدیگر دارای تفاوت معنی‌دار با اطمینان 99 درصد است. نتایج تکمیلی در جدول 10 با استفاده از میانگین مصرف به مقدار 4 و انحراف معیار 025/1 امکان دسته‌بندی میزان مصرف را در چهار سطح مصرف خیلی زیاد، مصرف زیاد، مصرف کم و مصرف خیلی کم فراهم نموده است. طبق یافته­ها مصرف انار در غذاها (65/5) و تهیه سرکه (09/5)، با توجه به اینکه میانگین مصرف آن‌ها از جمع میانگین و دو برابر انحراف معیار بیشتر است، دارای مصرف خیلی زیاد در نزد شهروندان می‌باشد. مصرف برای درمان جوش و برفک دهان که در سطح اول می­باشد. دارای مصرف زیاد (55/4) و بقیه موارد در سطح سوم قرار گرفته و از مصرف کم، برای درمان برخوردار هستند.

جدول 8. نتایج استنباطی آزمون تی برای بررسی انار و مشتقات آن (پوست، رب، گل و شکوفه و...) جهت درمان بیماری

حد متوسط: 3

ارزیابی شاخص

معیار و زیر معیارها

آماره‌ تی

سطح معناداری

تفاوت میانگین

اطمینان در سطح %95

کرانه پایین

کرانه بالا

 

 

 

درمان بیماری­ها توسط انار و مشتقات انار

درمان سیاه سرفه

-19/237

0/000

-0/987

-1/09

-0/89

استفاده کم

درمان جوش و برفک دهان

-8/393

0/000

-0/525

-0/65

-0/40

استفاده کم

تنظیم قاعدگی ماهیانه

-27/436

0/000

-1/323

-1/42

-1/23

استفاده کم

تهیه سرکه

-3/605

0/000

-0/216

-0/33

-0/10

استفاده کم

عصاره گل انار و گلاب برای رفع ورم چشم

-31/790

0/000

-1/400

-1/49

-1/31

استفاده کم

در صنایع رنگرزی

-26/949

0/000

-1/381

-1/48

-1/28

استفاده کم

غذاها

3/151

022/0

0/184

0/07

0/30

استفاده زیاد

کل

963/23-

000/0

80686/0-

8731/0-

7406/0-

استفاده کم

 

 

جدول 9. یافته‌های استنباطی آزمون تی برای بررسی کاربرد صنعتی انار و مشتقات آن (پوست، رب، گل، شکوفه و ...)

 

حد متوسط: 3

 

ارزیابی شاخص

بعد

زیرمعیارها

اماره‌ی تی

سطح معناداری

تفاوت میانگین

اطمینان در سطح %95

کرانه پایین

کرانه بالا

کاربرد صنعتی انار و مشتقات آن (پوست، رب، گل و شکوفه و ...)

دانه انار جهت تهیه سرکه

-4/624

0/000

-0/283

-0/40

-0/16

استفاده کم

دانه انار جهت تهیه رب

7/353

0/000

0/435

0/32

0/55

استفاده زیاد

تولید دانه‌های خشک شده انار

-28/908

0/000

-1/317

-1/41

-1/23

استفاده کم

تولید پودر پوست انار

-42/251

0/000

-1/603

-1/68

-1/53

استفاده کم

تولید روغن هسته انار

-43/795

0/000

-1/651

-1/72

-1/58

استفاده کم

کاربرد تفاله دانه انار در تغذیه دام

-15/412

0/000

-0/952

-1/07

-0/83

استفاده کم

استفاده از پوست انار در صنایع رنگرزی

-29/506

0/000

-1/464

-1/56

-1/37

استفاده کم

تولید صنعتی آب ‌انار

-24/802

0/000

-1/384

-1/49

-1/27

استفاده کم

کل

807/30-

000/0

02733/1-

0929/1-

9618/0-

استفاده کم

منبع، یافته­های تحقیق، 1399

 

 

 

جدول 10. یافته‌های استنباطی آزمون فریدمن برای سطح­بندی کاربردهای درمانی انار و مشتقات آن

 

هدف درمانی

میانگین

میزان مصرف

 

 

تهیه سرکه

09/5

مصرف خیلی زیاد

 

 

غذاها

65/5

مصرف خیلی زیاد

 

 

درمان جوش و برفک دهان

55/4

مصرف زیاد

 

 

تنظیم قاعدگی ماهیانه

05/3

مصرف کم

 

 

درمان سیاه سرفه

73/3

مصرف کم

 

 

عصاره گل انار و گلاب برای رفع ورم چشم

97/2

مصرف کم

 

 

در صنایع رنگرزی

95/2

مصرف کم

 
         

 

بحث

میزان علاقه و آگاهی افراد به انار

به روشنی می‌توان دریافت در یک محیط شهری علاقه و شیوة کاربرد گیاهان دارویی سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده است. بر اساس نتایج رب انار رایج­ترین فرآورده­ی مورد استفاده و دانه­ی انار بیشترین بخش قابل‌استفاده‌ی انار می­باشد. در مطالعة دانش بومی در استفاده از گیاهان با ارزش در منطقة کرون در اصفهان گیاهان در 5 طبقة خوراکی، دارویی، زینتی، سوخت و سایر کاربردها قرار گرفتند که بیش از 30 درصد آن به عنوان خوراکی، استفاده می­شد (Yazdanshenas et al., 2016). همچنین مطالعات نشان داده است بیشترین استفاده از گیاهان بومی در سیرجان کرمان نیز استفادة خوراکی است (Eslami Farouji and Khodayari, 2016). در مطالعه Heshmati و همکاران (2016)، در مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه­های دارویی مراتع کچیک، از بین گونه­های دارویی-خوراکی 14 گونه دارای کاربرد خوراکی و 4 گونه دارای سایر کاربردها بودند. در مطالعه Saffari و همکاران (2012)، در بررسی اتنوبوتانی و اتنوفارماکولوژی گیاهان دارویی و صنعتی مراتع سمیرم، تمام گونه­ها دارای کاربرد سنتی و محلی به‌صورت خوراکی و دارویی بودند. در تطابق با مطالعات ذکر شده مردم شهرستان اردستان نیز استفاده­ی خوراکی را ترجیح دادند. شاید علت این امر را آشنایی کمتر مردم با خواص دارویی گیاهان انار، شنبلیله، گشنیز و شوید دانست، به­ویژه که بیشتر افراد شرکت‌کننده در نظرخواهی در رنج سنی 35-45 و میان­سال بودند و شاید تجربه­ی کافی در زمینه­ مصرف این گیاهان به‌عنوان دارو ندارند. کمترین تعداد افراد، سن بالای 55 داشتند.

نتایج نشان داد افراد به ترتیب از بیشتر به کمتر از پوست انار به­صورت جوشانده، پودر پوست خشک شده و خیساندن در آب جهت درمان استفاده می­کنند. همچنین 3/40 درصد افراد، گل و شکوفه انار را به‌صورت جوشانده و 7/59 درصد به‌صورت دم‌کرده استفاده می­کردند. داروهای گیاهی از اندام­های مختلف یک یا چند گیاه تهیه می­شوند و بیشترین شکل مصرف دارو معمولاً به صورت جوشانده و دم کرده است (Iranmanesh et al., 2010). در مطالعه­ی Hosseini و همکاران (2020)، در بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی منطقه جنوب کرمان، نیز در تطابق با مطالعه حاضر استفاده از انار جهت درمان، به‌صورت جوشانده­ی پوست میوه در درمان گلودرد و ضماد پودر پوست میوه در درمان زخم بدم و زخم معده گزارش شده است. در مطالعه Ameri و همکاران (2013) ۸/۴۱ درصد از کل گیاهان دارویی که توسط مردم استفاده می­گردد به‌صورت دم­کردنی بود که همان­طور که مشاهده می­شود مصرف شکوفه انار بیشتر به‌صورت دم­کردنی با نتایج آزمایش Ameri و همکاران (2013) مطابقت دارد. قابل ذکر است که در مکان­های مختلف جهت استفاده از گیاهان آداب متفاوتی وجود دارد. مثلاً ممکن است گیاهی که در یک منطقه جهت درمان یک بیماری به صورت جوشانده و در مکان دیگر جهت درمان بیماری دیگری به صورت ضماد مصرف شود. یا در دو مکان مختلف جهت درمان یک بیماری از دو گیاه متفاوت استفاده شود (Ahvazi et al., 2007). اطلاع از کاربرد اشکال مختلف مصرف گیاهان دارویی در ایران می­تواند بینش بهتری را در راستای برنامه­ریزی در بازار تجارت، به منظور پیشبرد تولیدات در مسیری که با استقبال بیشتری مواجه شود به دست دهد.

مصارف درمانی انار

نتایج بررسی فراوانی وضعیت متغیر­های مصرف انار و مشتقات آن به منظور درمان نشان داد مصرف در غذاها دارای بیشترین میانگین و عصاره گل انار و گلاب برای رفع ورم چشم دارای پایین­ترین میانگین مصرف نزد افراد می­باشد. انار (Punica granatum L.) یکی از میوه­های سرشار از انواع مختلفی از ترکیبات پلی فنلیک می­باشد که خاصیت آنتی­اکسیدانی آن به اثبات رسیده است. از دیرباز از این میوه به‌طور وسیعی در طب سنتی و فرهنگ­های مختلف استفاده شده است. محققین اخیراً در مطالعاتی که انجام داده­اند، فعالیت آنتی­اکسیدانی بالای آب انار و رب انار را مشاهده نموده‌اند (Hayrapetyan, 2012; Longtin, 2003). قسمت­های مختلف این گیاه شامل گل، برگ، پوست شاخه­های جوان، پوست میوه، ریشه، بذر و پوست درونی میوه (پیه) در طب سنّتی مورد استفاده قرار گرفته و برای هر یک از آن‌ها، خواص دارویی ویژه­ای نیز ارائه شده است (Poyrazoğlu et al., 2002).

پیامبر (ص) انار را جزو بهترین میوه­ها دانسته­اند. امام علی (ع) نیز می‌فرمایند هر دانه­ای از انار که در معده قرار گیرد قلب را زنده، نفس را روشن و چهل شب وسوسة شیطان را دور می­سازد (Majlisi, 1982). طبق نظر متخصصان تغذیه، انار غنی از ویتامین­هایی چون C، B2 و B1 و مواد معدنی مانند سدیم، فسفر، آهن، منیزیم و پتاسیم و ترکیبات قندی ساکارز، گلوکز، فروکتوز و همچنین اسیدهای مالیک و سیتریک و ترکیبات پلی­فنولیک است. نتایج حاصل از مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می­دهد که انار نسبت به سایر میوه­ها از ترکیبات پلی فنولیکی بیشتری برخوردار است که می­تواند در سلامتی انسان نقش مفیدی ایفا کند. این ترکیبات آنتی اکسیدان­های بسیار قوی هستند که می­توانند اثرات سیتوتوکسیک رادیکال‌های آزاد را خنثی کنند و به میزان قابل‌توجهی از میزان مرگ و میر ناشی از بیماری­های قلبی و عروقی، سکته­های مغزی و سرطان­های مختلف بکاهند (Shahi et al., 2011).

نتایج تحقیقات نشان داده عصاره­های مختلف میوة انار با کاهش چربی خون از تشکیل پلاکت­ها در عروق جلوگیری و جریان خون در عروق را تسهیل می­کند، به گونه­ای که امروزه پزشکان آب انار را مانند داروی آسپرین می­دانند بدون این که عوارض ناشی از این دارو را به همراه داشته باشد (Montazeri and Mojahedin, 2009). میوه، آب، دانه و روغن دانة انار از طریق مکانیسم­های آنتی­اکسیدانی، ضد تکثیری اختلال در سیکل سلولی و آپوپتوز از تکثیر سلول­های سرطانی جلوگیری می­کند و بر بهبود سرطان‌های پروستات، پستان، پوست، رودة بزرگ، ریه، دهان و خون مؤثر گزارش شده است (Amini, 1991). علاوه بر این، امروزه انار آثار ضدویروسی علیه ویروس­ها و ویروس آنفلونزا و ضدباکتری علیه سالمونلا تیفی و ویبریوکلرآ از خود نشان داده است (Kahrizi et al., 2012). عصارة دانة آن به­عنوان کاهندة مقاومت آنتی بیوتیکی مترونیدازول و کلاریترومایسین، در ریشه­کنی هلیکوباکترپیلوری مؤثر گزارش شده است (Saffari et al., 2012). از این رو مصرف این میوه برای سیستم ایمنی و گوارش نیز بسیار مفید است. با وجود اینکه اهمیت انار و خواص متعدد آن، در مطالعات دهه اخیر نشان داده شده است، اما متأسفانه سهم تحقیقات ایرانی انجام­شده در این خصوص اندک می­باشد. به دلیل اطلاع رسانی کم از خواص درمانی این میوه خیلی از جنبه­های درمان آن به­صورت فراوان و عمومی استفاده نمی­شود. مردم بیشتر ترجیح می­دهند به­صورت استفاده در غذا از خواص درمانی آن بهره­مند شوند. این در حالی است که کشور ایران و به­ویژه اردستان، از جمله قطب­های تولید و صادرات انار در دنیا محسوب می­گردند.

مصارف صنعتی انار

بررسی فراوانی متغیرهای مصرف انار و مشتقات آن از دید مصرف صنعتی نشان داد دانه انار جهت تهیه رب (43/3) بیشترین و تولید پودر پوست انار (با میانگین 40/1) دارای کمترین مصرف صنعتی بود. اردستان با سطحی معادل 2550 هکتار باغات انار و با تولیدی نزدیک به 30000 تن از نظر سطح و تولید محصول انار، در مقام دوم استان جای دارد. از سوی دیگر ارگانیک بودن این محصول، یک مسئله قابل توجه است، به نحوی که در تولید محصول انار هیچ‌گونه حشره­کش‌، علف‌کش استفاده نمی‌شود. شهرستان اردستان مقام اول تولید انار در استان اصفهان را دارد. بیش از ۸۵ درصد محصول انار اردستان برای عرضه به بازارهای داخلی (تهران و اصفهان) ارسال می‌شود و مابقی به مصرف روزانه خود اهالی اختصاص می‌یابد. مردم شهرستان اردستان، انار را بیشتر به صورت روزانه مصرف می­کنند و بخشی عمده­ای از آن برای تولید رب انار به کار می­رود. رب انار نیز از چاشنی‌های بسیار لذیذ و ارزشمند در غذای آن‌ها می­باشد.

رب انار یک محصول عالی از انار است؛ بنابراین می­توان مزایای سلامتی انار را از رب انار دریافت کرد. رب انار حاوی آنتی اکسیدان­ها، به طور عمده ویتامین C است که برای سیستم ایمنی بدن مفید است. هنگام هضم غذا، فرآیندی به نام اکسیداسیون اتفاق می­افتد که در آن مولکول­هایی به نام رادیکال­های آزاد تشکیل می­شوند. رادیکال­های آزاد موادی هستند که می­توانند منجر به آسیب بافتی شوند و ممکن است باعث بیماری­هایی مانند بیماری قلبی یا سرطان شوند. همچنین رادیکال­های آزاد از آلاینده‌های محیطی مانند دود و پرتوها جذب بدن می­شوند. آنتی اکسیدان­ها به سیستم ایمنی بدن کمک می­کنند تا سلول­ها را در برابر اثرات مضر رادیکال­های آزاد محافظت کنند. رب انار حاوی چندین ویتامین B شامل B1، B3، B5 و B6 است. ویتامینB1  یا تیامین به تولید انرژی در بدن، عضلات، سیستم قلبی عروقی و سیستم عصبی کمک می­کند. ویتامین B3 یا نیاسین به حفظ سلامتی و نشاط پوست، سیستم عصبی و دستگاه گوارش کمک می­کند. ویتامین B5 یا اسید پانتوتنیک به ویژه در جوانان به رشد و نمو طبیعی کمک می­کند. ویتامین B6 یا پیریدوکسین به بدن کمک می­کند پروتئین­های مصرف شده را تجزیه کند و سلامتی گلبول­های قرمز خون را که اکسیژن را در بدن خود حمل می­کند، حفظ کند (Shahi and Mirzaei, 2011; Aviram et al., 2000).

رب انار، بهترین گزینه برای درمان کبد چرب است، در میان خوراکی­ها، رب انار هم به عنوان یک چاشنی خوشمزه و خوش رنگ و لعاب ایرانی می‌تواند به درمان کبد چرب، پاک‌سازی و سم‌زدایی آن کمک کند. رب انار حاوی نیاسین است که ماده­ای ضروری برای رشد ذهن جنین می­باشد بنابراین خوردن آن به خانم­های باردار توصیه می­شود. همچنین خانم­های باردار می­توانند برای کاهش تهوع خود رب انار مصرف نمایند و اشتهای خود را افزایش دهند. رب انار به درمان آفت و جوش دهان کمک می‌کند (Shahi and Mirzaei, 2011).

پوست انار آنتی اکسیدان فراوان دارد و با جوش و آکنه صورت مبارزه می­کند. پوست انار را در ماهیتابه تفت می­دهند تا کاملاً خشک شود و بعد از خنک شدن آسیاب می­کنند. پودر به دست آمده را با آب‌لیمو و گلاب ترکیب می­کنند و روی جوش و آکنه قرار می­دهند. پوست انار موجب از بین رفتن جوش‌های سرسفید و سرسیاه و سلول‌های مرده پوست می­شود (Fawole et al., 2012). آفت دهان جزو بیماری‌های دردناک در ناحیه مخاط دهان است که به شکل زخم‌های بزرگ و کوچک و گرد که عمق کمی دارند در ناحیه داخلی دهان به وجود می­آیند. یکی از درمان­های آفت دهان، رب انار است که از تغلیظ آب انار که جوشانده شده است به وجود می‌آید و باید به صورت بهداشتی مصرف شود. رب انار به دلیل داشتن "پلی فنول­ها" و "اسید الایژیک" بسیار مفید است و "پلی فنول­ها" دارای خاصیت آنتی اکسیدانی هستند. این دو باعث می­شوند که رب انار یکی از درمان­های مفید برای آفت دهان باشد (Prasad and Kunnaiah, 2014).

نتیجه‌گیری

دانش بومی مرتبط با گیاهان دارویی و معطر با سرعت زیاد در حال فراموشی و از بین رفتن می­باشد. لذا بجاست که هم از دانش بومی گیاه‌شناسی و هم روش­های صنعتی شدن این گیاهان آگاهی داشته باشیم تا بتوانیم بهره­برداری مناسبی از این گونه­های ارزشمند هم در دانش بومی و هم در دانش رسمی داشته باشیم. شهرستان اردستان به دلیل برخورداری از گونه­های گیاهی منطقه­ای ارزشمند به لحاظ غنای گونه­ای و دانش بومی از مناطق مهم گیاهان دارویی محسوب می­شود. نتایج حاصل از بررسی دانش مردم اردستان در مورد انار نشان­دهنده­ی استفاده کم مردم از این گیاهان با هدف درمانی می­باشد؛ بنابراین در پاسخ به فرضیه پژوهش، می­توان نتیجه گرفت که مردم محله­های مختلف شهر اردستان دانش بومی درمانی کمی از محصولات کشاورزی به‌ویژه انار داشته و یا به آن اعتقاد نداشته‌اند. از طرفی افراد شرکت‌کننده در پاسخ به سؤالات تحقیق میان­سال و کمتر از 45 سال داشتند، درصورتی‌که تعداد افراد شرکت‌کننده بالای 50 سال کمترین تعداد را داشتند. شاید بتوان گفت تجربه­ی کمتر نسل جوان­تر و آگاهی کمتر آن‌ها در استفاده از گیاهان دارویی دلیلی بر این امر باشد، که نشان­دهندة این است که دانش بومی مربوط به استفاده از انار در جوامع محلی اردستان کم می­باشد. لذا باید در انتقال دانش بومی به نسل‌های جدید تلاش نمود تا این سرمایه عظم و ارزشمند به دست فراموشی سپرده نشود.

 

مراجع

اسلامی فاروجی، آتنا؛ و خدایاری، حامد (1395). گیاهان قومی دارویی فاروج بخش، استان خراسان شمالی، ایران. داروهای گیاهی، 7 (1)، 36-21.
امین، غلامرضا (1370). گیاهان دارویی سنتی ایران. انتشارات معاونت پژوهشی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی.
ایرانمنش، محبوبه؛ نجفی، شهلا؛ و یوسفی، مهدی (1389). بررسی اتنوبوتانیکی گیاهان دارویی منطقه سیستان. داروهای گیاهی، 2، 61.
حسینی، حمزه؛ بی‌باک، حسین؛ و رمضانی قرا، عبداله (1399). مطالعه قومی گیاه شناسی گیاهان دارویی در منطقه جنوب کرمان. اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی، 1، 30.
خالقی، باقر؛ آواتفی همت، محمد؛ شامخی، تقی؛ و شیروانی، انوشیروان (1395). شناخت بوم شناختی سنتی درختچه‌های دارویی و گیاهان علفی جنگل ارسباران. دانش بومی، 2 (4)، 205-236.
دیده‌ور، محمد؛ عبادی، مریم؛ حسن برانی، محمد؛ و رحیمی، رحیم (2021). بررسی دانش بومی و مصارف سنتی برخی گیاهان دارویی در منطقه بلوچستان ایران. طب سنتی اسلام و ایران. 12 (3)، 246-233.   
زرفشانی، آیدا؛ عسگری صدیقه؛ و حق­جو جوانمرد، شقایق (1393). اثرات قوی انار برای سلامتی. تحقیقات زیست پزشکی پیشرفته، 3، 100.
شاهی، طیبه؛ و میرزایی، حبیب اله (1390). بررسی تولید انواع فرآورده‌های جانبی انار و اهمیت آن در صادرات. همایش ملی انار.
صفاری، حامد؛ صفاری، محمود؛ ارج، عباس؛ و حقیر ابراهیم آبادی، عبدالرسول (۱۳۹۱). مقایسه اثر ضد میکروبی عصاره دانه و پوست انار و آنتی‌بیوتیک‌های رایج بر روی هلیکوباکتر پیلوری جدا شده از نمونه‌های بیوپسی بیماران مراجعه‌کننده به بیمارستان شهید بهشتی کاشان. علوم پزشکی فیض. ۱۶ (۵)، ۴۲۶.
عامری، فاضل؛ وهابی، محمدرضا؛ خاتون آبادی، احمد؛ و عندلیبی، لیدا (1392). استفاده از گیاهان دارویی در ایران: بررسی و تحلیل آمار مصرف کنندگان، شیوه های مصرف، منابع تهیه و آگاهی دهنده. طب و تزکیه، 22 (3)، 37-42.
قدیمی جوبنی، معصومه؛ و قوام، منصوره (1390). اتنوبوتانی گیاهان دارویی و خوراکی روستای جوبون استان گیلان با استفاده از آمار توصیفی. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 37 (1)، 127-144.
قدیمی جوبنی، معصومه؛ و قوام، منصوره (۱۳۹۸). اهمیت و شناخت مصارف مختلف زیتون توسط مردم (مطالعۀ موردی: روستای جوبن استان گیلان. طب سنتی اسلام و ایران، ۱۰ (۴)، ۳۷۹-390.
قوام، منصوره؛ و کیانی سلمی، صدیقه (1397). تحلیل قومی بوتانیکی گیاهان دارویی کاشان. اکوسیستم های طبیعی ایران، 9 (2)، 103-125.
کریمیان، وحید؛ سپهری، عادل؛ و بارانی، حسین (1396). تحلیل دانش بومی گیاه گنبو (آنغوزه) (Ferula assa foetida L.) در مراتع زاگرس (مطالعه موردی: تنگ سرخ، استان کهگیلویه و بویراحمد). دانش بومی، 3 (6)، 1-52.
کهریزی، دانیال (1391). گیاه دارویی در قرآن کریم. مجله تحقیقات علمی آمریکا، شماره 42.
متقی، حسین (1391). انار: کاشت، اصلاح نژاد، ارزش های پزشکی و غذایی، آفات و بیماری ها. انتشارات سپیدان. ص 80.
مجلسی، محمدباقر (1361). حر الانوار الجامعه لأخبار ائمه الاطهاء. بیروت، مؤسسه الوفاء.
مرکز آمار ایران (1395).
منتظری، محمدباقر؛ و مجاهد، شهناز (1388). انار قلب را جان می‌دهد. سومین کنگرة ملّی قرآن و طب. یزد.
مومن زاده، علیرضا؛ قوام، منصوره؛ و کیانی سلمی، صدیقه (2021). قوم فارماکولوژی شوید (مطالعه موردی در اردستان). طب سنتی اسلام و ایران. 12 (2)، 137-148.
میرجلیلی، عباس (1394). مروری بر ترکیبات بیوشیمیایی و خواص دارویی انار (Punica granatum L.). گیاهان دارویی، 14 (56)، 1-22.
حشمتی، غلامعلی؛ بارانی، حسین؛ و میردیلمی, سیده زهره (1394). مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه‌های دارویی کچیک (مطالعه موردی مراتع کچیک در شمال شرق استان گلستان). دانش‎های بومی ایران. 1 (2)، 154-129.    
نوجوان فاطمه؛ و دانش، عطیه السادات (1396). مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن. طب سنتی اسلام و ایران. ۸ (۱)، ۳۵-۴۵.
نمازی زواره، محمود؛ قوام، منصوره؛ و کیانی سلمی، صدیقه (1401). شاخص‌های فردی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر انگیزه و علاقه مردم زواره به گیاهان دارویی طبیعی و زراعی در سال 1399. تاریخ ‌پزشکی، 14 (47)، 1-19.
یزدان شناس، حبیب؛ شافعیان، الهام؛ نصیری، ملیحه؛ و موسوی، سید علیرضا (1395). دانش بومی ارزش مصرف گیاهان منطقه کاروان، ایران. محیط، توسعه و پایداری، 18 (4)، 1217-1238.
 
References
Ameri, F., Vahab, M. R., KHatoon Abadi, A., & Andalibi, L. (2013). The use of medicinal plants in Iran: investigation and analysis of consumer statistics, consumption methods, sources of preparation and information. Teb Va Tazkieh, 22(3), 32-47. (in Persian)
Amin, Gh. (1991). Traditional Iranian medicinal plants. Publications of the Deputy Minister of Research of the Ministry of Health and Medical Education. (in Persian)
Aviram, M., Dornfeld, L., Rosenblate, M., Volkova, N., Kaplan, M., & Coleman, R. (2000). Pomegranate juice consumtion reduces oxidative stress. Atherogenic modifications to LDL, and platelet aggregation: studies in humans and in atherosclerotic apoliprotein E-deficient mice. American Journal Clinical Nutrition, 71(5), 1062-1076.
Chan, G., Jijun, Y., Jingyu, W., Yunfeng, L., Jing, X., & Yugang, J. (2008). Antioxidant activities of peel, pulp and seed fractions of common fruits as determined by FRAP assay. Nutrition Research, 23, 1719-1726.
Didehvar, M., Ebadi, M., Hasanbarani, M., & Rahimi, R. (2021). Study of indigenous knowledge and traditional uses of some medicinal plants in Baluchestan region of Iran. Jiitm, 12(3), 233-246. (in Persian)
Eslami Farouji, A., & Khodayari, H. (2016). Ethnomedicinal plants of Farouj district, North Khorasan province, Iran. Journal of Herbal Drugs, 7(1), 21-36. (in Persian)
Fakudze, N. T., Aniogo, E. C., George, B. P., & Abrahamse, H. (2022). The therapeutic efficacy of Punica granatum and Its bioactive constituents with special reference to photodynamic therapy. Plants, 11, 2820.
Ghadimi Joboni, M., & Ghavam, M. (2021). Ethnobotany of medicinal and edible plants in Jubon village of Guilan province using descriptive statistics. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants Research, 37(1), 127-144. (in Persian)
Ghadimi Joboni, M., & Ghavam, M. (2020). The importance and recognition of different uses of olives by the people (Case study: Jobon village of Gilan province). Jiitm, 10(4), 379-390. (in Persian)
Ghavam, M., & Kiani, S. (2018). Ethnobutanical analysis of medicinal plants in Kashan. Natural Ecosystems of Iran, 9(2), 103-125. (in Persian)  
Hamilton, J. L., Roemheld-Hamm, B., Young, D. M., Jalba, M., & DiCicco-Bloom, B. (2008). Complementary and alternative medicine in US family medicine practices: a pilot qualitative study. Alternative Therapies in Health & Medicine, 14(3).
Hayrapetyan, H., Hazeleger, W. C., & Beumer, R. R. (2012). Inhibition of Listeria monocytogenes by pomegranate (Punica granatum) peel extract in meat paté at different temperatures. Food Control, 23(1), 66-72.
Hosseini, H., Bibak, H., & Ramezani Qara, A. (1399). Ethnobotanical study of medicinal plants in the southern region of Kerman. Journal of Medicinal Plants Ecophytochemistry, 1, 30-62. (in Persian)  
Iranmanesh, M., Najafi, S., & Yousofi, M. (2010). Ethnobotanical survey of medicinal plants of Sistan region. Journal of Herbal Drugs, 2, 61-8. (in Persian)
Jiang, W., Kumi-Diaka, J., Lansky, E. P., Gommersall, L. M., & Patel, A. (2009). Pomegranate extracts potently suppress proliferation, xenograft growth, and invasion of human prostate cancer cells. Journal of Medicinal Food, 7, 274-83.
Kahrizi, D. (2012). Medicinal Plant in Holy Quran. American Journal of Scientific Research, 42. (in Persian)  
Khaleghi, B., Avatefi Hemmat, M., Shamekhi, T., & Shirvani, A. (2016). Traditional ecological knowledge of medicinal shrubs and herbaceous plants in Arasbaran forest. Journal of Indigenous Knowledge, 2(4), 205-236. (in Persian)  
Karimian, V., Sepehry, A., & Barani, H. (2017). Analysis of indigenous knowledge on Ganaboo plant (Ferula assa foetida L.) in the rangelands of Zagros (Case Study: TangSorkh, Kohgiluyeh and Boyerahmad Province). Indigenous Knowledge, 3(6), 1-52. (in Persian)
Longtin, R. (2003). The pomegranate: nature’s power fruit? Journal National Cancer Institute, 95(5), 346-348.
Majlisi, M. (1982). Har Al-Anwar Al-Jame'a for the news of the Imams of Al-Atha. Beirut: Al-Wafa Foundation. (in Persian)  
Heshmati, G., Barani, H., & Mirdeylami, S. Z. (2016). Ethnobotanical and ethnoecological survey on medicinal species (Case Study Kechik Rangelands in the Northeast Golestan Province). Indigenous Knowledge, 1(2), 129-154. (in Persian)  
Mirjalili, A. (2015). A review on biochemical constituents and medicinal properties of pomegranate (Punica granatum L.). Journal of Medicinal Plants, 14(56), 1-22. (in Persian)  
Momenzadeh, A., Ghavam, M., & Kiani Salami, S. (2021). Ethnopharmacology of Dill (A case study in Ardestan). Jiitm, 12(2), 137-148. (in Persian)   
Mottaghi, H. (2012). Pomegranate: planting, breeding, medical and food values, pests and diseases.  Sepidan Publications. (in Persian)
Montazeri, M. B., & Mojahed, Sh. (2009). Pomegranate gives life to the heart. In The Third National Congress of Quran and Medicine of Yazd. (in Persian)  
Namazi Zavareh, M., Ghavam, M., & Kiani Salami, S. (2022). Individual, social and economic indicators affecting the motivation and interest of the people of Zavareh to natural and cultivated medicinal plants in 2020. Tārīkh-I Pizishkī, 14(47), 1-19. (in Persian)  
Nojavan, F., & Danesh, A. (2017). The Review of attributes of pomegranate in view of Iranian traditional medicine and modern medicine. Jiitm, 8(1), 35-45.
Poyrazoğlu, E., Gökmen, V., & Artιk, N. (2002). Organic acids and phenolic compounds in pomegranates (Punica granatum L.) grown in Turkey. Journal of Food Compost Anal, 15(5), 567-575.
Saffari, H., Saffari, M., Arj, A., & Haghir-Ebrahim-Abadi, A. (2012). Comparing the antimicrobial properties of pomegranate seed and peel extract with common antibiotics used on Helicobacter pylori isolated from biopsies of patients referring to Kashan Shahid-Beheshti hospital. Feyz, 16(5), 426-432. (in Persian)
Shahi, T., & Mirzaei, H. (2011). Study of the production of various pomegranate by-products and its importance in export. National Pomegranate Conference. (in Persian)  
Singh, G., Maurya, S., & Catalan, C. (2005). Chemical constituents’ antimicrobial investigations and antioxidant potentials of Anethum graveolens essential oil and acetone extract: part 52. Journal of Food Science, 70, 208 -215. 
Statistics Center of Iran, 2016. (in Persian)
Yazdanshenas, H., Shafeian, E., Nasiri, M., & Mousavi, S. A. (2016). Indigenous knowledge on use values of Karvan district plants, Iran. Environment, Development and Sustainability, 18(4), 1217-1238. (in Persian)
Zarfeshany, A., Asgary, S., & Javanmard, S. H. (2014). Potent health effects of pomegranate. Advanced Biomedical Research, 3, 100. (in Persian). https://doi.org/10.4103/2277-9175.129371
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار