The principles of designing healing gardens in hospitals to reduce stress and improve the health of patients

Ali Zeynali Azim^1* | Mahsa Faridi Sani² | Mahsa Ebadpoor³

¹ Corresponding Author, Postdoctoral student of Urban Design, Faculty of Architecture and Urban Planning, Tarbiat Dabir Shahid Rajaei, University, Tehran, Iran. E-mail: al.zeynaly@gmail.com

² PhD student in Urban Planning, Tbriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran. E-mail:    faridi.mahsa@gmail.com

³  PhD student, Department of Landscape Architecture, Aras International Unit, Islamic Azad University, Tabriz, Iran. E-mail: ebadi.mah@yahoo.com

اصول طراحی باغ‌های شفابخش در بیمارستان‌ها برای کاهش استرس و بهبود سلامت بیماران

علی زینالی عظیم^1*| مهسا فریدی ثانی²| مهسا عبادپور³

¹ نویسنده مسئول، پژوهشگر پسا دکترای طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی تهران، ایران. رایانامه:  al.zeynaly@gmail.com

²  دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. رایانامه: faridi.mahsa@gmail.com

³ دانشجوی دکتری، گروه معماری منظر، واحد بین‌المللی ارس، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. رایانامه:  ebadi.mah@yahoo.com

مقدمه

در طول ۲۰ سال گذشته، علاقه به نقش باغ‌های شفابخش و سلامتی وجود داشته است. بااین‌حال، تمدن‌های باستانی از اهمیت محیط‌های طبیعی برای سلامتی آگاه بودند. استفاده از باغ‌های شفابخش به عنوان یک مکان شفابخش می‌تواند به فرهنگ‌های اولیه در آسیا، یونان و روم برگردد. در حال حاضر، برخی بیمارستان‌ها و مؤسسات مراقبت‌های بهداشتی به وجود باغ‌های شفابخش و چشم‌اندازها و مناظر به عنوان بخش مهمی از درمان علاقه‌مند هستند. این امر در طول سال‌ها به ویژه با رشد سریع فن‌آوری پزشکی و فشار اقتصادی نادیده گرفته شده است (Tariq, 2018). بسیاری از تحقیقات طراحی معماری برای مقابله با روابط در محیط‌های طبیعی طراحی‌شده برای سلامت و شفابخشی مورد بحث قرار گرفته‌اند. همان‌طور که معماری منظر به طور فزاینده‌ای به ارتباط بین طراحی باغ و سلامت و شفابخشی توجه می‌کند، منجر به سردرگمی در مورد اصطلاحات مختلف مورد استفاده برای این مفهوم شده است. مورخان استفاده از باغ‌ها به عنوان مکان‌های شفابخش را در ایران، یونان، مصر و مشرق زمین ردیابی کرده‌اند و مشاهده کرده‌اند که این سنت همچنان در این فرهنگ‌ها تا به امروز حفظ شده است (Reeve et al., 2017)‏. ​

شکل 1. معبد آسکلپیوس در رم نماد خدای شفابخش

باغ‌های شفابخش نیز به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از بیمارستان‌های قرون وسطایی در جوامع صومعه‌ای در اروپا ظهور کردند (Marcus and Barnes, 1999). وجود این باغ‌ها بر این ایده استوار بود که ترکیب گیاهان دارویی و غیردارویی و گل‌ها در باغچه و باغ  در کنار هم علاوه بر زیبایی منظر باغ‌ها باعث شفابخشی  می‌شوند و این باغ‌ها هم مثل دعاهای مذهبی می‌تواند به شفای انسان منجر شود (Al srogy, 2019). اگرچه تعیین زمان دقیق ظهور باغ‌های شفابخش در اروپا تقریباً غیرممکن است، اما فرض بر این است که باغ‌های شفابخش عموماً در زمینه مراقبت‌های بهداشتی برای فقرا، بیماران و معلولان بین قرن‌های 10 و 14 تأسیس شده‌اند (Gerlach-Spriggs et al., 1998)

تا پایان دهه ۱۹۸۰ و آغاز دهه ۱۹۹۰، به تدریج روش‌های درمانی پیشرفته جایگزین ارتباط بین شفا و طبیعت شد تا اینکه مفهوم طبیعت در شفابخشی به کلی فراموش شد. در آغاز سال ۱۹۹۰، ایده باغ‌های شفابخش دوباره مورد توجه قرار گرفت و در زمینه تحقیقات پزشکی و مناظر پایدار شروع به ظهور کرد (Latif and Shawqi, 2017).

امروزه باغ‌های شفابخش به دلیل بیماری‌های مربوط به استرس که ناشی از شرایط سخت زندگی و مشکلات محیطی است و انسان‌ها در سراسر جهان از آن رنج می‌برند، محبوبیت پیدا کرده‌اند.

انواع باغ‌های شفابخش

​دو نوع باغ شفابخش وجود دارد؛ ​نوع اول: باغ شفابخش در بیمارستان یا مراکز بهداشتی- درمانی واقع شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که ایجاد این نوع باغ‌ها در بیمارستان‌ها و افزایش زمان حضور بیماران در این فضاهای طبیعی و سبز، همراه با کاشت و ترکیب گیاهان و گل‌های شفابخش، نتایج بهتری در بهبود بیماران دارد. نوع دوم: یک باغ خصوصی است که به عنوان بهترین نوع باغ خصوصی با تأثیر درمانی و شفابخشی شناخته می‌شود و بیشترین خدمات درمانی و شفابخشی را به کاربران خود ارائه می‌دهد (Andreucci et al, 2019). این مقاله بر روی باغ‌های شفابخش در بیمارستان‌ها تمرکز دارد تا عناصر و ویژگی‌های کلیدی را شناسایی کند که باید در طراحی این باغ‌ها به عنوان ابزاری برای کمک به معماران و طراحان منظر شهری در طول فرآیند طراحی در نظر گرفته شود. ​

معیارهای طراحی باغ‌های شفابخش برای بیمارستان‌ها

​ اگر باغ شفابخش در بیمارستان به‌خوبی طراحی شده باشد، می‌تواند منظری دلپذیر برای بیماران فراهم کند، استرس آن‌ها را کاهش دهد، نتایج درمانی را بهبود بخشد، حمایت اجتماعی را افزایش دهد، حریم خصوصی را برای بیماران و کاربران فراهم کند و فرصت‌هایی برای فرار از شرایط استرس‌زای محیط و زندگی روزمره ایجاد کند (‏Marcus and Barnes, 1999)‏. ​باغ شفابخش باید بر اساس دیدگاه بیماران و با توجه به نیازهای جسمی و وضعیت روانی آن‌ها طراحی شود. هنگام طراحی چنین باغی برای یک بیمارستان، تمرکز اصلی باید بر موقعیت مکانی، دسترسی، نیازها و اولویت‌های بیماران باشد. علاوه بر این، باغ باید امکاناتی برای تحرک و ورزش فراهم کند، انتخاب‌های متنوعی بین فضاهای خصوصی و اجتماعی ارائه دهد و با ایجاد ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با طبیعت، حس آرامش روانی را تقویت کند.

اصول طراحی باغ‌های شفابخش

​ بسیاری از مؤسسات مراقبت بهداشتی در سراسر جهان شروع به ادغام طراحی منظرهای شفابخش و درمانی با ساختمان‌های بیمارستان و مراکز درمانی کرده‌اند (Ulrich, 1999). باغ‌های شفابخش مزایای درمانی متعددی دارند، از جمله کاهش استرس، تسکین علائم جسمی، و بهبود رفاه کلی بیماران و همچنین کارکنان مراقبت‌های بهداشتی (Stigsdotter and Grahn, 2005)‏. ​ هنگام طراحی باغ برای مراکز مراقبت بهداشتی، تمرکز اصلی باید بر مکان‌یابی، دسترسی، اولویت‌های بیماران و عناصر طراحی مختلف باشد که با وضعیت جسمی و روانی بیماران و کاربران باغ هماهنگ باشد. باغ شفابخش باید فرصت‌های متعددی برای تشویق به فعالیت‌های متنوع و تحرک فراهم کند و امکان انتخاب بین فضاهای اجتماعی و خصوصی را بدهد و از تعامل بیماران با طبیعت، چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم، حمایت کند (Marcus and Barnes, 1999). برای طراحی بهینه باغ‌های شفابخش و درمانی، باید اصولی اساسی مرتبط با وضعیت روانی بیماران در نظر گرفته شود:

- تقویت کنترل احساسات: کاربران باید احساس کنند که باغ شفابخش به آسانی قابل دسترسی و استفاده است. بیماران باید آزادی انتخاب بین فضاهای مختلف باغ را داشته باشند (Janipour et al., 2021). طراحی باغ‌های شفابخش باید شامل فضاهای خصوصی باشد که از دید پنجره‌های ساختمان پنهان بمانند، زیرا برخی بیماران تمایل دارند در خلوت خود باشند و حریم خصوصی‌ای داشته باشند که در معرض دید دیگران نباشد. همچنین، می‌توان از همه یا برخی از حواس پنج‌گانه به عنوان محرک‌های اصلی در طراحی باغ استفاده کرد تا عملکردهای شناختی را بهبود بخشیده و کنترل احساسات را تقویت کند  (Vapaa, 2002).

- استفاده از مصالح و فضاهای سبز: احساس راحتی و آسایش بیماران توسط منظره نرم ارتقا می‌یابد، بنابراین مصالح سبز باید در طراحی باغ نیز غالب باشد و استفاده از مصالح سخت را به پایین‌ترین سطح کاهش داد به‌طوری‌که درختان، درختچه‌ها و گل‌ها باید حدود 70 درصد باغ را تشکیل دهد و 30 درصد آن به پباده­راه‌ها[1]، فضاهای باز و گره­ها[2] اختصاص یابد. همان‌طور که در شکل نشان (2) داده شده است (Diehl et al., 2024).

شکل 2. استفاده از عناصر سخت در طراحی باغ شفابخش

شکل 3. مسیر پیاده‌روی در طراحی باغ شفابخش

- تشویق به ورزش: طرح‌های باغ شفابخش باید راحتی دسترسی و حس استقلال را فراهم کنند و همچنین حس استرس را با فراهم کردن عناصر ساختاری مانند مسیرهای پیاده‌روی برای بیماران با تشویق به ورزش و بازی برای کودکان کاهش دهند (‏شکل ۳)‏. (Westphal, 2001)

- حمایت اجتماعی: ارتباط با بیماران دیگر و اعضای خانواده در باغ وضعیت عاطفی بیماران را افزایش می‌دهد. در طراحی باغ‌های شفابخش حمایت اجتماعی را می‌توان با تخصیص فضاهایی برای گپ و گفتگو بین بیماران با یکدیگر و بازدیدکنندگان تسهیل کرد (Ulrich, 1999)  (شکل 4).

- به حداقل رساندن عوامل منفی: باغ شفا باید طوری طراحی شود که عوامل منفی مانند سر و صدای شهری و آلودگی هوا را کاهش دهد و به جای نور مصنوعی از نور طبیعی بهره‌مند شود (Janipour et al., 2021). باغ‌ها باید شامل انواع گل‌های شدیداً معطر با رنگ‌های روشن باشند که حواس مختلف بیماران را جلب کنند (اگرچه برای بیماران شیمی‌درمانی باید از گل‌های بسیار معطر و رایحه‌های دیگر پرهیز کرد) .(Marcus and Barnes, 1999) دسترسی به طبیعت به ویژگی‌های محیطی و طبیعی اشاره دارد که از طریق اثرات درمانی و شفابخش خود، به کاهش استرس بیماران و کاربران کمک می‌کند. استفاده از عناصر

شکل 4. فضاهایی برای گپ و گفتگو و تعاملات اجتماعی

شکل 5. به کارگیری حواس پنج‌گانه در باغ شفابخش

طبیعی مانند فضاهای سبز، گل‌ها، آب و نور خورشید به عنوان عواملی که اثرات درمانی را تقویت می‌کنند، باعث بهبود وضعیت روانی بیماران شده و به ارتقای نتایج درمانی آن‌ها کمک می‌کند (Ulrich, 1999).

طراحی مناظر با مواد سخت

ورودی‌ها

​ورودی‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که هنگام ورود، حس استقبال و خوش‌آمدگویی به بیماران منتقل شود. این هدف را می‌توان با استفاده از گیاهان رنگارنگ و جذاب و همچنین آثار هنری که تمرکز و دسترسی به باغ را هدایت کرده و حس مکان را تقویت می‌کنند، محقق کرد (Marcus, 2016). همچنین، باید صندلی‌های متنوع و راحت، هم ثابت و هم متحرک، در نظر گرفته شوند. علاوه بر این، استفاده از علائم راهنما که به وضوح قابل مشاهده باشند، ضروری است تا بیماران و کاربران بتوانند به راحتی مسیر خود را در باغ پیدا کنند (, 2012‏Wang and Li)‏. ​

مسیرها

مسیرهای مستقیم یکی از عناصر ضروری در باغ شفابخش است. علاوه بر این، در طراحی مسیرها از ایجاد گوشه‌های قائم‌الزاویه خودداری شود. شیب مسیرهای طراحی شده نباید از ارتفاع 30.5 سانتی‌متر با طول 6 متر و شیب‌های متقاطع نباید از ارتفاع 30.5 سانتی‌متر با طول بیشتر از 15.24 متر باشد. در جایی که شیب از 20.1 سانتی متر بیشتر است، باید یک نرده نگهدارنده برای جلوگیری از لغزش وجود داشته باشد. سطوح مسیرها باید محکم و هموار باشند. مسیرهای اصلی گردش باید با نام‌گذاری آسان یا داشتن خطوط رنگی یا استفاده از نور به وضوح نشان داده شوند (Wang and Tzortzi, 2023).​

باغ‌های شفابخش  کودکان

​ کودکان اغلب تنش و استرس ناشی از درمان در بیمارستان‌ها دارند؛ بنابراین، باید فضاهای جداگانه‌ای وجود داشته باشند که در صورت نیاز بتوانند آزادانه از آن استفاده کنند‏. باید فضاهای بازی خلاقانه برای بهبود عملکرد شناختی کودکان در دسترس باشد. علاوه بر این، در دسترس بودن فضاهای بازی بیشتر و آزادی در انتخاب فضاها باعث تشویق کودکان برای حضور در این فضاها می‌شود و شرایط بهبود نتایج درمانی را فراهم می‌کند (Din et al., 2023).

هنر

​ آثار هنری به عنوان بخشی از محیط درمانی عمل کرده و به کاهش استرس و تقویت خلاقیت بیماران کمک می‌کند. آثار هنری می‌توانند برای هماهنگی با فضاهای خاص باغ طراحی شوند و به عنوان نقاط کانونی عمل کنند. مجسمه‌ها، نقاشی‌های دیواری، و آثار هنری تعاملی جلوه‌ای بی‌نظیر به باغ می‌بخشند و در بهبود روند درمانی بسیار مؤثر هستند (Dushkova and Ignatieva, 2020).

آب

صدای آب روان در فواره‌ها و انعکاس نور خورشید یا دیدن ماهی‌ها در حوضچه‌ها تأثیر مثبتی بر بیماران در طول درمان دارد (Andreucci et al., 2019). همچنین، صدای آب به کاهش سر و صدای محیط اطراف کمک کرده و نقاط کانونی حسی برای جذب کاربران از سنین و توانایی‌های مختلف ایجاد می‌کند. ​

مبلمان سایت

مبلمان به عناصر ایستاده مانند صندلی، سطل زباله، روشنایی و علائم اشاره دارد که باید با دقت انتخاب شوند تا با وضعیت روانی کاربران سازگار باشند.

صندلی: این عناصر باید در مکان‌هایی قرار گیرند که به راحتی قابل دسترسی باشند و در جاهایی که افراد نیاز به نشستن دارند، مثلاً در سایه و رو به منظره‌ای جذاب، قرار بگیرند. همچنین، صندلی‌ها باید راحت و متناسب با ارگونومی کاربران طراحی شوند (Mokhtari et al., 2022).

نشانه: علائم باید مناسب، جذاب و راهنمایی‌کننده باشند. این علائم باید جهت‌ها را نشان دهند و به فعالیت‌های خاص، محدودیت‌ها، توقف‌ها، انتقال‌ها و تمرکز ادراک اشاره کنند. علائم راهنما باید در ارتفاع ۱۵۰ سانتی‌متر (و ۱۲۰ سانتی‌متر برای کودکان) نصب شوند (Abdelaal and Soebarto, 2019).                                                                                    نورپردازی: نقش اصلی نورپردازی، افزایش آسایش، جلوگیری از افتادن و تقویت حس امنیت است. نورپردازی باید در نقاطی مانند پیاده‌روها، شیب‌ها و پله‌ها انجام شود تا خطرات کاهش یابد. نورپردازی مناسب علاوه بر حمایت از حس امنیت، به فضا جلوه‌ای زیبا می‌بخشد که می‌تواند در بهبود روانی و جسمی بیماران مؤثر باشد (Ilkhan et al., 2022)‏. ​

طراحی کاشت

​ استفاده از گیاهان بومی با تراکم‌های متنوع برای جذب پروانه‌ها و ایجاد تحریک حواس با رنگ‌ها و صداها می‌تواند به بهبود روحیه بیماران کمک کند (Uwajeh et al., 2019). درختان و گیاهان گل‌دار فصلی باید در باغ کاشته شوند تا حس آگاهی از چرخه‌های زندگی و طبیعت را منتقل کنند. درختان بزرگ نیز برای سایه‌اندازی در تابستان و پناهگاه در زمستان به کار می‌روند و به تعادل دمای باغ کمک می‌کنند. در باغچه‌های کودکان و بیماران، باید از گیاهان خاردار یا گیاهانی که میوه یا برگ‌های خطرآفرین دارند، پرهیز شود. همچنین، دیوارهای سبز متراکم که مانع دید می‌شوند، نباید نزدیک مسیرها کاشته شوند؛ بلکه فضاهای نزدیک مسیرها باید با گل‌ها و درختچه‌های متنوع برای تقویت جنبه‌های حسی کاشته شوند (Hashemin et al., 2020).

در رابطه با باغ‌های شفابخش مطالعات مختلفی از جنبه‌های مختلف شکل گرفته که در اینجا به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود.

مواد و روش­ها

با توجه به هدف پژوهش و مبانی نظری در رابطه با تعاریف و ویژگی‌های باغ‌های شفابخش، روش تحقیق حاضر از نظر ماهیت  به‌صورت توصیفی تحلیلی به‌صورت کیفی می‌باشد. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و اسنادی استفاده شد. پس از جمع‌آوری اطلاعات متغیرها دسته‌بندی شدند. در ادامه، کاربران بیمارستان کودکان تبریز (‏پرستاران و خانواده‌های بیماران)‏ به‌ صورت مصاحبه‌های نیمه سازمان‌یافته بین ساعات 11:00 صبح  تا 19:00 با پنجاه سؤال مورد پرسشگری قرار گرفتند. حجم نمونه 30 نفر از طریق روش دلفی و اشباع نظری انجام شد. تحلیل‌ها به‌صورت تحلیل محتوا انجام شد. هر جلسه بیش از ده دقیقه طول نکشید. مصاحبه‌ها به صورت مستقل هدایت شدند تا درک دست ‌اول از الزامات داشته باشند و یکپارچگی داده‌ها را تضمین کنند. پاسخ‌های شرکت‌کنندگان بر حسب ادراک آن‌ها در رضایت از شاخص‌های باغ‌های شفابخش و ادراک آن‌ها از عناصر طراحی و تأثیر آن‌ها بر وضعیت روان‌شناختی بیماران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج

نیاز به کشف اصول طراحی باغ‌های شفابخش

​ ارائه هدف اصلی اصول باغ‌های شفابخش با تعدادی از دستورالعمل‌های طراحی که هدف آن به حداکثر رساندن توانایی باغ‌های شفابخش برای برآوردن اهداف روان‌شناختی و عملکردی برنامه از طریق سه مرحله است: مرحله اول، ارائه ویژگی‌های طراحی باغ شفابخش خاص است که به طور بالقوه هر یک از پنج استاندارد اصلی را برای احیای باغ پیشنهاد شده توسط نظریه باغ‌های شفابخش تسهیل می‌کند. مرحله دوم یک مطالعه تحلیلی در مورد میزان تأثیر باغات بر وضعیت استرس بیماران است. مرحله سوم، ارائه اصول باغ درمانی از طریق تحلیل نظری مطالعات اصلی در زمینه باغ شفابخش و میزان رضایت کاربر و برداشت آن‌ها از عناصر طراحی است که باید در باغ موجود باشد.

 ویژگی‌های طراحی باغ شفابخش

​جداول زیر ویژگی‌های خاص طراحی باغ شفابخش را نشان می‌دهد که به طور بالقوه هر یک از پنج عنصر طراحی کلیدی بالا را که توسط نظریه باغ‌های شفابخش پیشنهاد شده‌اند، تسهیل می‌کند. این ویژگی‌های طراحی بر اساس هفت تحقیق نظری اصلی گردآوری شده‌اند. مطالعات منتخب عبارت‌اند از: مطالعاتMarcus  and Barnes (1995، 1999)، McDowell and McDowell (1998)، Mitrione and Larson (2007)،Naderi  and Shin (2008)، Ulrich (1999)، Cochrane  (2010)،Tseng  و همکاران (2014).

بر اساس جدول ۱، رایج‌ترین عناصر پیشنهادی در ادبیات موضوع شامل مسیرهای پیاده‌روی در باغ است که از راهروهای بیمارستان به راحتی دیده می‌شوند، سنگفرش‌های صاف و هموار دارند، مناظر منحصر به فردی از محیط اطراف که از داخل باغ قابل انتخاب هستند، تنوعی از فضاها در داخل باغ ارائه می‌دهند و مناطق آفتابی و سایه‌دار فراهم می‌کنند. با توجه به نتایج، طراحان باید برای کاربران با صندلی چرخ‌دار آسایش و راحتی حرکت و استفاده از باغ را فراهم کنند، امکان هدایت ساده از میان چمن‌ها را ایجاد کنند و گزینه‌های متعددی برای چیدمان صندلی‌ها با تنوع انتخاب ارائه دهند.

همان‌طور که در جدول ۲ نشان داده شده، عواملی که بیشترین تأثیر را بر این هفت راهنما دارند، شامل چمن‌های پوشیده از گل‌هایی با رنگ‌های متنوع است. یکی از مسائل مهم در طراحی باغ، ایجاد فضایی با گل‌های زیبا و متنوع است که بتواند حریم خصوصی را تأمین کند و حس آرامش را به کاربران القا کند.

جدول 1. ارتقاء حس کنترل در باغ‌های شفابخش بیمارستان‌ها

جدول ۲. دسترسی به طبیعت در باغ‌های شفابخش بیمارستان‌ها

​جدول ۳. حمایت اجتماعی در باغ‌های شفابخش بیمارستان‌ها

جدول 4. به حداقل رساندن عوامل منفی در باغ‌های شفابخش بیمارستان‌ها

با توجه به جدول ۳، چهار زیرمولفه اصلی برای مولفه حمایت اجتماعی شناسایی شدند؛ این زیرمولفه‌ها شامل مناطقی برای گفتگو در گروه‌های کوچک، تعداد کافی صندلی‌ها، صندلی‌های متحرک، و صندلی‌های راحت بودند. این موارد نشان می‌دهد که طراحی فضاهای تعاملی و آرامش‌بخش برای گروه‌های کوچک در باغ اهمیت دارد و تعداد و نوع صندلی‌ها باید برای راحتی کاربران بهینه باشند.

همان‌طور که در جدول ۴ نشان داده شده است، عناصری که بیشترین تأکید را در این بررسی داشتند، فضاهای شخصی بودند. این فضاها باید طوری طراحی شوند که افراد بتوانند در آن‌ها خلوت کرده و از محیط بیرونی جدا شوند. برای تحقق این هدف، حس محصور بودن از دنیای بیرون باید به‌گونه‌ای ایجاد شود که کاربران احساس امنیت و آرامش داشته باشند. همچنین، اندازه باغ باید به حدی بزرگ باشد که ورود صداهای مزاحم از بیرون به حداقل برسد و فضایی آرام و دلنشین فراهم شود.

با توجه به نتایج جدول ۵، در طراحی باغ‌های شفابخش بیمارستان‌ها تشویق به ورزش و تحرک، مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس مبانی نظری، مهم‌ترین عناصر توصیه‌شده شامل ایجاد فضاهایی برای فعالیت‌های ورزشی و طراحی مسیرهای پیاده‌روی است. این مسیرها باید طوری طراحی شوند که افراد بتوانند با آرامش در آن‌ها قدم بزنند. این طراحی باعث می‌شود که بیماران تجربه‌ای آرام و دلپذیر از پیاده‌روی داشته باشند و به تحرک بیشتر تشویق شوند.

جدول 5. تشویق به ورزش و تحرک در باغ‌های شفابخش بیمارستان‌ها

تجزیه و تحلیل پاسخ‌های کاربران

پاسخ‌های شرکت‌کنندگان بر اساس ادراک آن‌ها از میزان رضایت از شاخص‌های باغ‌های شفابخش در جدول ۶ تجزیه و تحلیل شده است. همچنین، ادراک آن‌ها از عناصر طراحی که باید در باغ‌های شفابخش وجود داشته باشد و تأثیر این عناصر بر وضعیت روان‌شناختی بیماران، در جدول ۷ تحلیل شده است.

توصیه‌های طراحی برای باغ‌های شفابخش در بیمارستان‌ها، با استناد به مبانی نظری و مصاحبه‌های کاربران، به صورت زیر خلاصه شده‌اند:

الف- صندلی

در انتخاب مبلمان، باید به تناسب فیزیکی بیماران توجه شود. باغ شفابخش باید صندلی‌های متنوعی با اشکال مختلف داشته باشد، از جمله صندلی‌هایی با دسته و پشتی و همچنین صندلی‌های متحرک. علاوه بر این، بیماران معمولاً مکان‌هایی را ترجیح می‌دهند که دارای سایه‌اندازی باشد، تا بتوانند از خود در برابر آفتاب محافظت کنند.

ب- مصالح کف‌پوش مسیرهای حرکتی

جدول 6. اهداف اساسی یک باغ شفابخش برای گروه‌های مختلف استفاده‌کنندگان

جدول 7. عناصر طراحی در رابطه با اهداف باغ شفابخش

​برای ایجاد امنیت بیشتر، مصالح استفاده شده در مسیرهای حرکتی باید بدون لغزش و بازتاب نور باشند و سطحی صاف و یکنواخت داشته باشند، به گونه‌ای که حرکت برای بیماران با ویلچر آسان باشد. همچنین، نرده‌ها باید در امتداد مسیرهای پیاده‌روی قرار گیرند تا از حمایت کاربران اطمینان حاصل شود.

ج- فعالیت‌ها

انجام تمرینات ورزشی در فضای باز باغ شفابخش، اثرات مثبت زیادی برای بیماران دارد. باغبانی نیز به عنوان یک سیستم درمانی محسوب می‌شود که به تقویت حافظه، توجه، حس مسئولیت، و ارتباطات اجتماعی کمک می‌کند. محوطه‌های سبز می‌توانند فضاهایی برای فعالیت‌های تفریحی و ورزشی، ورزش‌های اجتماعی، و بازی کودکان فراهم کنند که همگی برای سلامت جسمی و روحی بیماران مفید هستند.

د- مکان باغ

موقعیت باغ باید به گونه‌ای باشد که هوای آزاد جریان داشته باشد و حس فضای باز و آزاد بودن را به کاربران القا کند؛ به طوری که احساس نکنند در یک فضای محدود و بسته هستند. بنابراین، ابعاد و ترتیب بخش‌های مختلف باغ باید به‌دقت طراحی شود؛ به‌طور مثال، باغ باید نزدیک ورودی اصلی بیمارستان باشد تا دسترسی به آن آسان باشد. تحقیقات نشان می‌دهند که باغ‌های شفابخش می‌توانند مزایای زیادی از جمله تقویت ذهن، کاهش استرس و نگرانی از طریق تماس با طبیعت داشته باشند. در نتیجه، یک باغ خوب طراحی شده باید امکاناتی برای دسترسی بیماران به طبیعت فراهم کند، مانند کاشت گل‌ها و گیاهان وحشی که بتوانند پرندگان و پروانه‌ها را جذب کنند. همچنین، باغ باید فضاهایی برای گفتگو و تفکر آرام فراهم کند و مکان‌هایی برای تجمعات اجتماعی و حمایت از گروه‌های بزرگ‌تر در نظر بگیرد.

بحث

باغ شفابخش هم یک فرآیند درمانی است و هم یک مکان و فضای طراحی شهری و معمارانه. به عبارت دیگر، باغ شفابخش نقطه پیوند پزشکی و طراحی شهری و معماری منظر است. وجود ما برای بقا به طبیعت متکی است. با فشارهای رو به رشد سبک زندگی شهری، حفظ این رابطه حیاتی است. در رابطه با نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات انجام گرفته توسط  Heydariو همکاران (2023)، در مطالعه‌ای بر باغ هاشمی‌نژاد زنجان به عنوان نمونه‌ای پایلوت، اهمیت برنامه‌ریزی و طراحی باغ‌های شفابخش در مواجهه با اختلالات روانی پس از بحران کووید ۱۹ بررسی شده است. نتایج نشان می‌دهد که عدم برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند پیامدهای منفی برای جامعه در پی داشته باشد.

Hashemin  وBemanian  (2022)، در تحلیل تطبیقی باغ‌های شفابخش با باغ‌های ایرانی، نتیجه گرفتند که بیشترین درصد انطباق باغ ایرانی با شاخص‌های یک باغ شفابخش مربوط به شاخص تحریک حسی و امکان دسترسی به طبیعت و تعامل با آن است (مشابه با نتایج تحقیق حاضر می‌باشد). Rahimimehr (2022)، در تبیین معیارهای شفابخشی باغ‌های ایرانی، از منظر طب سنتی ایران، نتیجه می­گیرد معیارهای کلی مطرح برای باغ‌های شفابخش در باغ ایرانی، با اصول طب سنتی منطبق است و با بهره‌گیری از توصیه‌های طبی برای بیماران، می‌توان طراحی دقیق‌تری برای باغ‌های درمانی ارائه داد و از الگوی باغ ایرانی برای طراحی مراکز درمانی بهره جست؛ چراکه معیارهای باغ‌های درمانی به‌صورت کلی بوده، اما با توجه به توصیه‌ی پزشکان طب سنتی می‌توان طراحی دقیق‌تری با توجه به تفاوت‌های مزاجی بیماران ارائه داد (نتایج تحقیق رحیمی تائید کننده نتایج تحقیق حاضر است).Diehl  و همکاران (2024)، در پژوهش تعاریف مفهومی انواع باغ‌های شفابخش نتیجه می‌گیرند باغ‌های شفابخش باید به گونه‌ای طراحی شوند که نیازهای خاص جمعیتی را که از آن‌ها استفاده می‌کنند، از جمله ساکنان/بیماران، کارکنان و اعضای خانواده را برآورده کنند (تائیدکننده نتایج این تحقیق می‌باشد).Din  و همکاران (2023)، در طراحی محیط‌های شفابخش: مروری بر ادبیات فواید باغ‌های شفابخش برای کودکان در مراکز بهداشتی و درمانی و نیاز فوری به اجرای سیاست، نتیجه می‌گیرند که طراحان باید در باغ‌های شفابخش امکانات مراقبت‌های بهداشتی و دسترسی منظم برای کودکان را ارائه بدهند (مشابه و هم‌راستا با نتایج تحقیق حاضر است). Dushkova و Ignatieva (2020)، در پژوهش خود با عنوان روندهای جدید در تحقیقات بهداشت محیط شهری: از جغرافیای بیماری‌ها تا مناظر درمانی و باغ‌های شفابخش، ثابت می‌کنند که باغ‌های شفابخش و مناظر درمانی مزایای متعددی را ارائه می‌دهند و می‌توانند به عنوان راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت در نظر گرفته شوند. این جنبه‌های ضروری چند کارکردی، چند فرهنگی و شمول اجتماعی به خوبی با رویکرد بیوفیلیا درهم‌تنیده شده‌اند (مؤید نتایج تحقیق حاضر است).

 بنابراین، لازم است یک گزارش تحلیل هزینه-فایده از باغ‌های شفابخش وجود داشته باشد تا جذابیت سرمایه‌گذاری بیشتر برای ذینفعان و سرمایه‌گذاران ایجاد شود. در نهایت تحقیق در مورد ویژگی‌های طراحی خاص و تأثیرات بالینی مستقیم آن‌ها بر روی کاربران و بیماران، به طراحان شهری و معماران منظر در طراحی باغ‌های شفابخش کمک می‌کند تا باغ‌های شفابخش مقرون به صرفه‌تری طراحی کنند.

معماران و طراحان باید بر روی یکپارچه‌سازی تمام عناصر کلیدی باغ شفابخش و تمایل کاربران برای ایجاد یک محیط آرام که استرس را کاهش می‌دهد و سلامت بیماران را ارتقا می‌دهد، تمرکز کنند. این نیاز به توجه ویژه در طراحی باغ شفابخش در بیمارستان دارد. پیشنهادات زیر عناصر مهمی است که باید در طراحی باغ شفابخش در بیمارستان‌ها در نظر گرفته شوند​.

- فضای باز که امکان انعطاف‌پذیری، ورزش و بازی را فراهم می‌کند

- علامت‌گذاری در محل‌هایی از باغ (راه‌یابی) با مسیرهای قابل دسترس برای صندلی‌های چرخ‌دار

- کاشت گیاهان احساس‌برانگیز برای کاربران و بیماران

- استفاده از اشکال طبیعی مانند بیومورفیسم و ​​بیومیمیک

- ترکیب رنگ‌های طبیعی/گرم (قرمز و صورتی) با سرد (آبی و سبز)

- عناصری که با هنر و موسیقی مطابقت دارند (مجسمه)

-  تابلوهای آموزشی برای توضیح اینکه باغ شفابخش چیست

 - صندلی متحرک

- حیاط خصوصی برگرفته از نظریه چشم انداز_- پناهگاه

شکل 6. الگوی پیشنهادی برای طراحی باغ‌های شفابخش