ارزیابی اثرات حفاظت بر تغییرات کاربری و پوشش اراضی خلیج گواتر و خور باهو پس از اعلام به عنوان یک تالاب بین المللی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران.

10.22091/ethc.2025.11662.1042

چکیده

هدف: هدف از انجام این مطالعه بررسی روند تغییرات کاربری و پوشش اراضی تالاب بین­المللی خلیج گواتر و خور باهو پس از اعلام این منطقه به عنوان یک تالاب با اهمیت بین­المللی با استفاده از سری زمانی تصاویر ماهواره­ای می­باشد.
 مواد و روش‌ها: برای ارزیابی تأثیرات حفاظت بر روند تغییرات جنگل‌های حرا در خلیج گواتر و خور باهو، از تصاویر ماهواره­های لندست استفاده گردید. نمونه­های تعلیمی با بازدید میدانی، بررسی تصاویر گوگل­ارث و تفسیر بصری تصاویر ماهواره­ای انجام شد. طبقه­بندی تصاویر، با استفاده از ترکیب روش­های نظارت نشده و نظارت شده انجام و نقشه کاربری و پوشش اراضی برای منطقه مطالعه تهیه گردید.
نتایج: نتایج نشان داد وسعت جنگل‌های مانگرو پس از اعلام به عنوان یک تالاب با اهمیت بین­المللی روند افزایشی داشته و بیشترین توسعه بین سال‌های 1390 الی 1402 رخ داده است. مطالعه نقشه­های کاربری اراضی نشان داد، سطح جنگل‌های حرا از 685 هکتار در سال 1377 به 2534 هکتار در سال 1402 افزایش و به مقدار 370 درصد توسعه یافته است. نتایج بیانگر توسعه بیشتر جنگل‌های مانگرو در سواحل غربی و مرکزی منطقه و درون خورها بود.
نتیجه‌گیری: به‌طور کلی، اکوسیستم مانگرو در خلیج نایبند سیستمی پویا است، به‌گونه‌ای که در طول دوره مطالعه، تغییر پوشش جنگل‌های مانگرو به سایر انواع پوشش گیاهی و بالعکس مشاهده شد. روند گسترش جنگل مانگرو پس از ثبت منطقه به‌عنوان یک تالاب بین‌المللی در کنوانسیون رامسر، نشان‌دهنده تأثیر مثبت اقدامات حفاظتی بر توسعه جنگل‌های مانگرو به‌عنوان زیستگاهی امن در حفاظت از گونه‌های مختلف حیات وحش و آبزیان منطقه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اصل مقاله

Evaluation of the Effects of Protection on Land Use/Cover Changes in Govater Bay and Hur-e-Bahu Following International Wetland Designation

Masoumeh Arvin1 | Mohsen Shahriari Moghadam2* | Vahid Rahdari 3| Saeedeh Maleki Najafabadi4

  1. Department of Environment, Faculty of Natural Resources, University of Zabol, Zabol, Iran. E-mail: arvinmasume@gmail.com
  2. Corresponding Author, Department of Environment, Faculty of Natural Resources, University of Zabol, Zabol, Iran. E-mail: mohsen.shahriari@uoz.ac.ir
  3. 3. Department of Environment, Faculty of Natural Resources, University of Zabol, Zabol, Iran. E-mail: Vrahdari@uoz.ac.ir
  4. Department of Environment, Faculty of Natural Resources, University of Zabol, Zabol, Iran. E-mail: smaleki@uoz.ac.ir

Article Info

ABSTRACT

Article type

Research Article

 

Article history

Received: 16 January 2025

Revised: 25 February 2025

Accepted: 28 February 2025

Published: 21 March 2025

 

Keywords

Error Matrix

Govater Bay

Land Cover

Mangrove

Ramsar Convention

 

 

Objective: This study aims to investigate the changes in land use and cover in Govater Bay and Hur-e-Bahu following their designation as a wetland of international importance, using a time series of satellite images.

Methods: The effects of protection and changes in mangrove forests in Govater Bay and Hur-e-Bahu were analyzed using Landsat satellite images. Sample data were collected through field visits, Google Earth imagery, and visual interpretation of satellite images. Image classification was conducted using both supervised and unsupervised methods, resulting in a comprehensive land use and land cover map of the study area.

Results: the results showed that the extent of mangrove forests expanded significantly after their designation as a wetland of international importance. The most significant expansion occurred between 2011 and 2023. Analysis of land use maps revealed that the mangrove forest area increased from 685 hectares in 1998 to 2534 hectares in 2023, representing a 370% increase. The findings indicated that mangrove forest expansion was predominantly concentrated along the western and central coasts and within the estuaries.

Conclusion: The mangrove ecosystem in Nayband Bay is a dynamic system, as changes between mangrove forest cover and other vegetation types were observed during the study period. The expansion of these forests following the designation of the area as a valuable wetland under the Ramsar Convention demonstrates the positive impact of conservation measures on the development of mangrove forests as a safe habitat for the protection of various wildlife and aquatic species in the region.

Cite this article: Arvin, M., Shahriari Moghadam, M., & Rahdari, V., & Maleki Najafabadi, S. (2025). Evaluation of the effects of protection on land use/cover changes in Govater Bay and Hur-e-Bahu following international wetland designation. Ethnobiology and Biodiversity Conservation, 2(1), 66-77. https//doi.org/10.22091/ethc.2025.11662.1042

 

           

©The Author(s).                                                                  Publisher: University of Qom

 DOI: https//doi.org/10.22091/ethc.2025.11662.1042

 

ارزیابی اثرات حفاظت بر تغییرات کاربری و پوشش اراضی خلیج گواتر و خور باهو  پس از اعلام به عنوان یک  تالاب بین المللی

 

معصومه آروین 1| محسن شهریاری مقدم 2*| وحید راهداری 3| سعیده ملکی نجف آبادی4

  1. گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران. رایانامه: arvinmasume@gmail.com
  2. نویسنده مسئول، گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران. رایانامه: mohsen.shahriari@uoz.ac.ir
  3. گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران. رایانامه: vrahdari@uoz.ac.ir

 
  1. گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران. رایانامه: smaleki@uoz.ac.ir

اطلاعات مقاله

 

چکیده

نوع مقاله

پژوهشی

 

 

 

 

 

 

 

هدف: هدف از انجام این مطالعه بررسی روند تغییرات کاربری و پوشش اراضی تالاب بین­المللی خلیج گواتر و خور باهو پس از اعلام این منطقه به عنوان یک تالاب با اهمیت بین­المللی با استفاده از سری زمانی تصاویر ماهواره­ای می­باشد.

 مواد و روش‌ها: برای ارزیابی تأثیرات حفاظت بر روند تغییرات جنگل‌های حرا در خلیج گواتر و خور باهو، از تصاویر ماهواره­های لندست استفاده گردید. نمونه­های تعلیمی با بازدید میدانی، بررسی تصاویر گوگل­ارث و تفسیر بصری تصاویر ماهواره­ای انجام شد. طبقه­بندی تصاویر، با استفاده از ترکیب روش­های نظارت نشده و نظارت شده انجام و نقشه کاربری و پوشش اراضی برای منطقه مطالعه تهیه گردید.

نتایج: نتایج نشان داد وسعت جنگل‌های مانگرو پس از اعلام به عنوان یک تالاب با اهمیت بین­المللی روند افزایشی داشته و بیشترین توسعه بین سال‌های 1390 الی 1402 رخ داده است. مطالعه نقشه­های کاربری اراضی نشان داد، سطح جنگل‌های حرا از 685 هکتار در سال 1377 به 2534 هکتار در سال 1402 افزایش و به مقدار 370 درصد توسعه یافته است. نتایج بیانگر توسعه بیشتر جنگل‌های مانگرو در سواحل غربی و مرکزی منطقه و درون خورها بود.

نتیجه‌گیری: به‌طور کلی، اکوسیستم مانگرو در خلیج نایبند سیستمی پویا است، به‌گونه‌ای که در طول دوره مطالعه، تغییر پوشش جنگل‌های مانگرو به سایر انواع پوشش گیاهی و بالعکس مشاهده شد. روند گسترش جنگل مانگرو پس از ثبت منطقه به‌عنوان یک تالاب بین‌المللی در کنوانسیون رامسر، نشان‌دهنده تأثیر مثبت اقدامات حفاظتی بر توسعه جنگل‌های مانگرو به‌عنوان زیستگاهی امن در حفاظت از گونه‌های مختلف حیات وحش و آبزیان منطقه است.

تاریخچه

دریافت: 27/10/1403

بازنگری: 07/12/1403

پذیرش: 10/12/1403

انتشار: 01/01/1404

 

کلیدواژه‌ها

پوشش اراضی

خلیج گواتر

کنوانسیون رامسر

ماتریس خطا

مانگرو

 

استناد: آروین، معصومه؛ شهریاری مقدم، محسن؛ راهداری، وحید؛ و ملکی نجف آبادی، سعیده (1404). ارزیابی اثرات حفاظت بر تغییرات کاربری و پوشش اراضی خلیج گواتر و خور باهو پس از اعلام به عنوان یک تالاب بین المللی. زیست قوم شناسی و حفاظت تنوع زیستی، 2(1)، 77-66.   https//doi.org/10.22091/ethc.2025.11662.1042

 

ناشر: دانشگاه قم                                                  © نویسندگان. 
       

 

مقدمه

جنگل‌های مانگرو که در ایران با عنوان جنگل حرا شناخته می­شوند از جمله رویشگاه­های جنگلی با اهمیت ساحلی هستند. این جنگل‌ها در مناطق جزر و مدی با اقلیم حاره­ای و نیمه حاره­ای یافت شده و از عناصر اصلی تالاب‌های ساحلی می­باشند (Vasquez et al., 2024). جلوگیری از فرسایش ساحلی، حفاظت از تنوع زیستی و تولید بالا از خصوصیات مهم این زیستگاه بوده گه نقش مهمی در حفظ بقاء و تنوع زیستی نواحی ساحلی دارد (Soffianian et al., 2023). این جنگل‌ها، زیستگاه مناسبی برای بسیاری از گونه­ها بوده و نسبت به سایر اکوسیستم­های دریایی تنوع زیستی قابل توجه­ایی دارد (Petrosians et al., 2013). ریشه­های درختان مانگرو نقش مؤثری در پایداری رسوبات دریایی داشته و باعث کاهش شدت برخورد امواج دریا با ساحل می­گردند. همچنین زیست­توده این درختان منبع غذایی مهمی برای چرای دام محسوب می­شود (Rakotomavo and Fromard, 2010). ایران در جنوب غرب آسیا دارای بیشترین سطح مربوط به این جنگل‌ها است که در 3 استان هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان گسترش یافته­اند. جنگل‌های مانگرو در ایران به­صورت جوامع بزرگ و کوچک، جدا یا متصل دیده می‌شوند و در دامنه‌ی جزر و مد، مصب‌ها و جزایر بین خورها و در طول سواحل وجود دارند (Danehkar et al., 2012; Tabatabaie and Amiri, 2019; Soffianian et al., 2023). طی چند دهه اخیر روند نابودی این جنگل‌ها به دلیل فعالیت­هایی از قبیل توسعه مراکز پرورش میگو، باعث افزایش نگرانی­ و تلاش برای حفظ این اکوسیستم­ مهم شده است (Pillay, 2004; Dan et al., 2016). بر اساس مطالعات انجام شده برای انجام یک مدیریت حفاظتی مؤثر، بررسی نتایج اقدامات مدیریتی که در گذشته انجام شده­اند ضروری است (Zanganeh Asadi et al., 2017).

امروزه استفاده از تصاویر ماهواره­ای در مطالعات محیط زیست و مدیریت سرزمین به دلیل برداشت دوره­ای تصویر از سطح زمین، ثبت طیف­های مختلف امواج الکترومغناطیس و همچنین دید وسیع دارای کاربرد فراوان می­باشد (Maleki and Rahdari, 2022). طبقه­بندی تصاویر ماهواره­ای امکان تهیه نقشه­های موضوعی و بررسی دقیق مناطق محیط زیستی را بخصوص در مناطق دور و در بازه­های زمانی مختلف را فراهم می­کند (Rahdari et al., 2016). با استفاده از نقشه­های تهیه شده به وسیله داده­های سنجش از دور، امکان بررسی تغییرات رخ داده در کاربری و پوشش اراضی فراهم می­گردد (Mei et al., 2016., Mir et al., 2021). نمایان­سازی تغییرات شامل استفاده داده‌های چند زمانه برای تحلیل کمی اثرات زمانی یک پدیده می­باشد که روند تغییرات سطح زمین را برای استفاده کاربران سرزمین و بخصوص مدیران مشخص می­کند (Sabzghabaei et al., 2017). بررسی تغییرات جنگل‌های مانگرو از جمله نیاز­های بنیادین در تدبیر و ارزیابی وضعیت این اکوسیستم و ارزیابی نتایج مدیریتی می­باشد (Khoorani et al., 2015., Mafi Gholami et al., 2018). Zanganeh و همکاران (2017) با استفاده از سری زمانی تصاویر ماهواره­ای نقشه جنگل‌های مانگرو در مناطق ساحلی بندرعباس را تهیه نمودند و اقدام به بررسی روند تغییرات این جنگل‌ها نمودند. آنها ضمن تائید قابلیت­های داده­های ماهواره­ای و روش طبقه­بندی حداکثر احتمال، روند توسعه­ای این جنگل‌ها را نشان دادند. Tabatabaie و Amiri (2019) برای تهیه نقشه جنگل‌های مانگرو در شهرستان بوشهر از سری زمانی داده­های ماهواره لندست استفاده و برای بررسی تغییرات جنگل‌های مانگرو از روش مقایسه پس از طبقه­بندی استفاده نمودند. آنها تعیین روند تغییرات را از مزایای استفاده از این روش ذکر کردند. Dan و همکاران (2016) در مطالعه­ای اقدام به بررسی روند تغییرات جنگل‌های مانگرو با استفاده از روش مقایسه پس از طبقه­بندی نمودند. آنها مقایسه پس از طبقه­بندی را روشی مناسب در تعیین روند تغییرات بیان کردند. Bihamta و همکاران (2017) با استفاده از تصاویر سنجنده TM، سنجنده ETM+ و سنجنده OLI اقدام به تهیه نقشه و بررسی تغییرات جنگل‌های مانگرو در قشم نمودند و دقت نقشه­های تهیه شده را با محاسبه شاخص کاپا و صحت کلی محاسبه کردند. آنها روند تغییرات در منطقه را با استفاده از روش مقایسه پس از طبقه بررسی و روند کاهشی جنگل‌های مانگرو در این منطقه را نشان دادند.

کنوانسیـون تالاب‌ها که به کنوانسیون رامسر شهرت دارد در سال 1972 برگزار و بر حفاظت و بهره‌برداری معقول از تالاب‌ها تأکید می‌کند. در ایران تا کنون 26 تالاب با اهمیت بین المللی زیر نظر سازمان حفاظت محیط زیست در این کنوانسیون  ثبت شده­اند. یکی از تالاب‌های دریایی که در سال 1378 به عنوان یک تالاب با اهمیت در این کنوانسیون ثبت گردید خلیج گواتر و خور باهو می‌باشد که از مهم‌ترین خصوصیت آن وجود جنگل‌های مانگرو با گونه حرا (Avicennia marina) می­باشد. با توجه به مطالب ذکر شده این مطالعه با هدف بررسی روند تغییرات کاربری و پوشش اراضی در تالاب بین­المللی خلیج گواتر و خور باهو در جنوب شرق ایران و در مجاور مرز کشور پاکستان پس از اعلام این منطقه به عنوان یک تالاب با اهمیت بین المللی با استفاده از سری زمانی تصاویر ماهواره­ای انجام شد.

 

مواد و روش‌ها

منطقه مورد مطالعه

تالاب بین­المللی خلیج گواتر و خور باهو در جنوب شرقی­ترین منطقه ایران در شرق شهرستان چابهار و غرب شهر گوادر پاکستان و در عرض جغرافیایی ́10 °25 و طول جغرافیایی ́30 °61 قرار گرفته است. منطقه مطالعه شامل تالاب خلیج گواتر و خور باهو و اراضی مجاور آن با وسعت 29500 هکتار در منتهی‏الیه جنوب شرقی کشور و استان سیستان و بلوچستان، در ضلع غربی خلیج گواتر و در محل پیوند رودخانه باهوکلات به دریای عمان می­باشد. بیشترین درجه حرارت منطقه در خرداد ماه تا 45 درجه سانتی­گراد است. این منطقه در زمستان دارای آب و هوای معتدل بوده و درجه حرارت آن بیش از 20 درجه سانتی­گراد است. درخت حرا (Avicennia marina) گونه درختی جنگل مانگرو در این منطقه می‌باشد. عقاب ماهیگیر، پلیکان پا­خاکستری، سنقر تالابی و عقاب دریایی دم‌سفید از جمله پرندگان حمایت‌شده این منطقه هستند. مجموعه این اکوسیستم شامل رودخانه باهوکلات، خور و خلیج گواتر است که در سال 1378 با کد 1006 در فهرست تالاب‌های بین­‏المللی رامسر قرار گرفته است (Ramsar Convention). در سواحل بالادست این منطقه، کاربری­هایی مانند استخرهای پرورش میگو توسعه پیدا کرده­اند. در پژوهش حاضر، محدوده مطالعه بر اساس حد پایینی جنگل‌های حرا و نیز بالادست ساحل شامل بخشی از منطقه حفاظت‌شده باهوکلات و تا نواحی تأثیرگذار بر روی این جنگل‌ها تعیین شد.

 

 

شکل 1. منطقه مطالعه در جنوب شرق ایران و استان سیستان و بلوچستان

 

داده­های مورد استفاده

در این پژوهش از تصاویر ماهواره لندست استفاده‌شده که از سایت USGS دانلود و تهیه گردیده است. این تصاویر مربوط به یک دوره­ی سی­ساله و متعلق به قبل از اعلام منطقه به عنوان تالاب بین­المللی برای اردیبهشت سال 1377 ماهواره لندست 4، سنجنده TM سال 1390 ماهواره لندست 5، سنجنده TM و سال 1402 ماهواره لندست 8، سنجنده OLI و بدون ابر و نویز انتخاب شدند. نقشه توپوگرافی 1:250000 مربوط به منطقه برای سال 1375 و نتایج نمونه­برداری میدانی در اردیبهشت 1402، استفاده شد. همچنین از تصاویر نرم افزار گوگل ارث، برای بررسی وضعیت منطقه و تهیه نواحی آموزشی استفاده شد.

تعیین پوشش اراضی منطقه مطالعه

با توجه به هدف این پژوهش، پوشش اراضی در دسته‌های، آب، پوشش گیاهی مرتعی، جنگل مانگرو، شوره­زار و اراضی بایر تعیین گردید.

پیش پردازش تصاویر

بهترین مدل برای تصحیح اتمسفر با استفاده از اطلاعات همراه تصویر و به روش FLAASH در نرم‌افزار ENVI 5.1 مشخص شد. با استفاده از محدوده تعیین شده برای منطقه، مرز منطقه مطالعه بر روی تصاویر ماهواره­ای اعمال و از تصویر اصلی جدا شد.

پردازش تصاویر

تهیه تصاویر رنگی کاذب

در پژوهش انجام شده تصاویر رنگی کاذب FCC به وسیله باندهای گسترش داده‌شده از تلفیق باندی (قرمز، سبز و مادون قرمز میانی) برای همه تصاویر تهیه شده است. با توجه به مرور منابع انجام شده، از ترکیب باندی 432RGB برای تصاویر سنجنده TM و ترکیب باندی543RGB:  برای تصویر سنجنده OLI استفاده شد. تهیه تصاویر رنگی کاذب به ما این امکان را می­دهد که پدیده­های مختلف زمینی را به راحتی از یکدیگر تفکیک نموده و برای انجام مراحل طبقه­بندی، کاربری‌های مختلف را به سادگی تشخیص داده و جهت تهیه نقشه پوشش و کاربری اراضی انتخاب کنیم (راهداری و همکاران، 1396).

طبقه‌بندی نظارت نشده

برای تعیین دسته­های بازتابشی موجود در منطقه طبقه­بندی نظارت نشده به روش خوشه­بندی و در 10 دسته بدون برچسب برای تصویر سال 1402، انجام گردید.

طبقه­بندی نظارت شده

در این پژوهش طبقه­بندی نظارت شده به روش بیشترین شباهت با استفاده از نمونه­های تعلیمی تهیه شده در طی نمونه­برداری میدانی، در محیط نرم افزار ARC MAP انجام شد (Rahdari et al., 2018). 

ارزیابی صحت طبقه­بندی

دقت نقشه­های تهیه شده برای همه تصاویر، با محاسبه ماتریس خطا با استفاده از نمونه­های تعلیمی که در طبقه­بندی تصویر مورد استفاده قرار نگرفته بودند و تهیه و شاخص کاپا و صحت کلی بر اساس رابطه­های 1 و 2 محاسبه گردید.

رابطه 1، صحت کلی

 

که در آن C تعداد کلاس‌ها، N تعداد کل پیکسل‌های معلوم، Eii اعضای قطری ماتریس خطا و O.A(Overal Accuracy) دقت کلی می­باشد.

رابطه 2، ضریب کاپا

 

K: ضریب کاپا، : دقت کلی، : توافق اتفاقی که از طریق زیر محاسبه گردید.

 

که : جمع ستون، : جمع ردیف، N: تعداد کل ستون­ها است (Rahdari et al., 2018).

تعیین روند تغییرات جنگل‌های مانگرو

در این مطالعه برای بررسی تغییرات جنگل‌های مانگرو، ضمن تفسیر نقشه­های پوشش اراضی تهیه شده، با استفاده از روش مقایسه پس از طبقه­بندی با روی هم­گذاری نقشه‌های سال 1377، 1390 و 1402 روند تغییرات جنگل‌های مانگرو مورد بررسی قرار گرفت.

 

نتایج

نقشه تهیه شده در تحقیق حاضر به روش طبقه­بندی نظارت نشده (تصویر سال 1402)، در شکل 2 نشان داده شده است. این نقشه در 10 طبقه و بدون برچسب یا عنوان طبقه تهیه گردید. نشان‌دهنده دسته­های بازتابشی مربوط به هر یک از کاربری و پوشش­های اراضی می­باشد که در تهیه مناطق آموزشی در طبقه نظارت شده و تهیه نقشه دقیق­تر، مورد استفاده قرار گرفت. در این شکل، قسمت‌های مختلف زمین که دارای بازتاب‌های مشابه هستند، تعیین شده است. این شکل در واقع نشان‌دهنده تنوع بازتابشی کاربری‌های مشابه می‌باشد.

 

 

 

                                            شکل 2. طبقه‌بندی نظارت نشده به روش خوشه‌بندی بدون برچسب

 

طبقه‌بندی نظارت شده

شکل‌های 3 تا 5 به ترتیب نتایج طبقه‌بندی نظارت شده تصاویر ماهواره‌ای مورد استفاده برای سال 1377، سال 1390 و سال 1402 را نشان می­دهد. همچنین موقعیت جنگل‌های مانگرو در ساحل دریای عمان و خورهای منتهی به آن قابل  تشخیص است. نتایج نشان می‌دهد جنگل‌های مانگرو در اراضی بایر مجاور مانگرو‌ها توسعه پیدا کرده‌اند. بررسی شکل­های 3 تا 5 و جدول 1، نشان می­دهد در دوره مطالعه، هرچند سطح مراتع در سال 1390 در مقایسه با سال 1377 کاهش یافته است، اما جنگل‌های مانگرو پس از اعلام به عنوان یک تالاب با اهمیت بین المللی و اعمال قوانین و اقدامات حفاظتی  روند افزایشی داشته است و بیشترین توسعه در بین سال‌های 1390 الی 1402 رخ داده است. وسعت جنگل‌های مانگرو در سال 1402 در مقایسه با سال 1377، به مقدار 370 درصد توسعه یافته­اند. بررسی شکل­های 3 الی 5، نشان می­دهد توسعه جنگل‌های مانگرو بیشتر در سواحل ناحیه غربی و مرکزی منطقه مطالعه و درون خورها رخ داده است. 

 

 

شکل 3. نقشه پوشش و کاربری اراضی سال  1377                                     شکل 4. نقشه پوشش و کاربری اراضی سال 1390

                  

شکل 5. نقشه پوشش و کاربری اراضی سال 1402

 

جدول 1. مساحت کاربری‌های اراضی بر حسب هکتار

مساحت برحسب هکتار

 

سال 1402

سال 1390

سال 1377

نام طبقه

24654

22665

20676

آب

5115

636

1488

مرتع

85411

75734

87400

اراضی بایر

11367

29338

18832

شوره زار

2534

708

685

مانگرو

 

بررسی دقت نقشه‌های تهیه شده

جدول 2، دقت نقشه تهیه شده با تهیه ماتریس خطا و محاسبه شاخص کاپا و صحت کلی، برای سال 1402 را نشان می­دهد. بررسی ماتریس خطای تهیه شده برای نقشه سال 1402 و نقشه­های تهیه شده از سایر تصاویر، نشان‌دهنده ضریب کاپای بیش از 8/0 و دقت کلی بیش از 85 درصد می­باشد که بر اساس مرور منابع انجام شده، دقت قابل قبول نقشه‌های تهیه شده را نشان می‌دهد. بر اساس این جدول که روند تغییرات جنگل‌های مانگرو بر اساس روی هم گذاری نقشه­های کاربری و پوشش اراضی سال‌های 1377، 1390 و سال 1402 را نشان می‌دهد، بیشترین توسعه در بین سال‌های 1390 الی 1402 رخ داده است.

 

جدول 2. ماتریس خطا مربوط به نقشه سال 1402

مجموع

جنگل مانگرو

شوره زار

اراضی بایر

مرتع

آب

 

6869

0

0

0

0

6869

آب

785

32

0

228

525

0

مرتع

3752

87

301

2785

351

228

اراضی بایر

1864

0

1758

106

0

0

شوره زار

560

469

0

39

52

0

جنگل مانگرو

13830

588

2059

3158

928

7097

مجموع

89%

صحت کلی

84/0

ضریب کاپا

 

 

بررسی روند تغییرات جنگل‌های مانگرو

بررسی تغییرات به روش مقایسه پس از طبقه‌بندی و با استفاده از نقشه­های تهیه شده انجام شد. جدول 3، روند تغییر جنگل‌های مانگرو و چگونگی تغییرات آنها در دوره مطالعه را نشان می­دهد.

 

جدول 3. روند تغییرات جنگل‌های مانگرو در دوره مطالعه

دوره زمانی

آب به مانگرو

مرتع به مانگرو

اراضی بایر به مانگرو

شوره زار به مانگرو

مانگرو بدون تغییر

مانگرو به آب

مانگرو به مرتع

مانگرو به اراضی بایر

مانگرو به شوره زار

تغییرات بین سال‌های 1377 الی 1390

0

0

105

0

603

0

7

70

5

تغییرات بین سال‌های 1390 الی 1402

24

4

2164

2

340

17

149

205

0

 

 

 

بحث

در این مطالعه از نتایج طبقه­بندی نظارت شده در تعیین مؤثر­ مناطق آموزشی برای طبقه­بندی نظارت شده و تهیه نقشه پوشش اراضی منطقه استفاده گردید. Rahdari و همکاران (2016) و Salar و همکاران (2024) نیز برای بررسی تعیین بازتاب‌های مختلف از تلفیق روش­های نظارت شده و نظارت نشده استفاده کردند و نتایج طبقه­بندی نظارت نشده را در افزایش دقت طبقه­بندی نظارت شده مؤثر بیان کرده­اند.

نتایج مطالعه حاضر نشان داد وسعت جنگل‌های مانگرو در خلیج گواتر بین سال‌های 1377 تا 1402 روند افزایشی قابل توجهی (370 درصد) داشته است که نشان‌دهنده اثربخشی اقدامات حفاظتی انجام شده در توسعه جنگل‌های مانگرو پس از اعلام به عنوان یک تالاب بین المللی است. هم‌راستا با نتایج تحقیق حاضر مطالعات دیگر نیز نشان داده است اقدامات حفاظتی نقش مؤثری در بازسازی و گسترش جنگل‌های مانگرو داشته است (Constance et al., 2021).

نتایج پژوهش حاضر در جدول شماره 2، دقت قابل قبول نقشه­های تهیه شده برای نقشه پوشش اراضی منطقه مطالعه می­باشد. عوامل مختلفی را در دقت محاسبه شده برای نقشه­های تهیه شده در پژوهش حاضر را می­توان در نظر گرفت. انتخاب دقیق و هدفمند تصاویر ماهواره­ای باعث افزایش دقت نقشه­های تهیه شده می­گردد (Ruiz-Luna and Berlanga-Robles, 2003). سنجنده­های TM و OLI نصب شده بر روی ماهواره لندست با دید وسیع و برداشت در طیف­های مختلف امواج الکترو مغناطیس و قدرت تفکیک مکانی30 متر، در مطالعات منابع طبیعی، مانند جنگل، پرکاربرد هستند (Zanganeh et al., 2017; Erfanifard and Lotfi Nasirabad, 2022).Vasquez  و همکاران (2024) نیز در مطالعه­ای به منظور بررسی روند تغییرات جنگل‌های مانگرو به قابلیت ماهواره لندست و سنجنده­های TM و OLI در تهیه نقشه­های مربوط به جنگل‌های مانگرو اشاره کرده‌اند. Dan و همکاران (2016)، نیز در مطالعه خود برای تهیه نقشه جنگل‌های مانگرو با استفاده از داده­های ماهواره لندست، صحت کلی 83 درصد و ضریب کاپای 74/0 را گزارش کرده­اند. Salar و همکاران (2024) نیز در مطالعه خود با استفاده از سری داده­های ماهواره لندست، ضریب کاپا بیش از 8/0 و دقت کلی بیش از 85% را محاسبه و قابل قبول گزارش و این روش را برای تهیه نقشه منابع اکولوژیک، کاربردی بیان کردند. روش نمونه­برداری میدانی، تعیین محل مناطق تعلیمی و هم‌زمانی برداشت نمونه­ها با برداشت تصویر، عامل مهمی در تهیه نقشه با دقت مناسب دارد (Rahdari et al., 2016). در پژوهش حاضر از تفسیر بصری تصاویر ماهواره­ای برای تهیه مناطق تعلیمی استفاده گردید. Tabatabaie و Amiri (2019) در مطالعه خود برای تهیه نقشه جنگل‌های مانگرو منطقه بوشهر، استفاده از روش تفسیر بصری را در افزایش دقت طبقه­بندی تصاویر ماهواره­ای، کاربردی بیان کرده­اند.

استفاده از روش ترکیبی طبقه‌بندی تصویر، شامل استفاده از نتایج طبقه‌بندی نظارت نشده به منظور تعیین دسته­های بازتابشی هر پوشش زمین و در نهایت، طبقه­بندی نظارت­شده نیز باعث افزایش دقت طبقه­بندی تصاویر ماهواره­ای می­باشد. همچنین، Zanganeh و همکاران (2017) روش حداکثر احتمال را دارای دقت قابل قبول در تهیه نقشه کاربری و پوشش اراضی بیان نموده­اند. بررسی و مقایسه شکل 3 و 4 و جدول 2 و 3، نشان می­دهد در بین سال‌های 1377 الی 1390 و پس از ثبت تالاب گواتر، علی­رغم تبدیل 70 هکتار از جنگل‌های مانگرو به اراضی بایر (جدول 3)، سطح این جنگل‌ها به مقدار 23 هکتار افزایش یافته است (جدول 2). این افزایش از طریق تبدیل قسمت­هایی از اراضی بایر به مقدار 105 هکتار به جنگل‌های مانگرو بوده است. بررسی شکل­های 3 و 4 نشان می­دهد، اراضی بایر که تبدیل به مانگرو شده­اند، نواحی فاقد پوشش گیاهی در نوار ساحلی بوده­اند. بررسی جدول 2 نشان می‌دهد در دوره سال‌های 1390 الی 1402، سطح جنگل‌های مانگرو از 708 هکتار در سال 1390 به 2534 هکتار در سال 1402 معادل 358%، افزایش یافته است. بررسی جدول 3 و شکل­های 4 و 5، نشان می­دهد 305%، معادل 2164 درصد از این افزایش از طریق تبدیل اراضی بایر مجاور ساحل و خورهای منطقه و بخصوص در ناحیه شرقی و مرکزی منطقه بوده است. با این وجود در بین سال‌های 1390 و 1402، برابر 29 درصد از اراضی جنگلی در سال 1390 به اراضی بایر و 21 درصد به مرتع تبدیل شده­اند. بررسی جدول 2، مربوط به ماتریس خطا نشان می­دهد روند تغییر بین مراتع و جنگل مانگرو در بررسی تغییرات رخ داده در منطقه، می­تواند به دلیل خطای موجود در طبقه­بندی تصاویر ماهواره­ای باشد. به­گونه­ای که در جدول 2، پیکسل­هایی از مراتع و جنگل‌های مانگرو به اشتباه به یکدیگر نصبت داده شده­اند.

بررسی جدول 3، نشان می­دهد جنگل‌های مانگرو اکوسیستمی پویا می­باشد به گونه­ای که علی­رغم حفاظت­های صورت گرفته، بخش­هایی از این اکوسیستم به سایر پوشش­ها مانند اراضی بایر، شوره­زار و مرتع، تبدیل شده­اند که جدا از اثرات فعالیت‌های انسانی، در نتیجه پویایی طبیعت نیز می­باشد.

 

نتیجه‌گیری

داده­های ماهواره­ای با برداشت دوره­ای تصویر از سطح زمین، دارای این قابلیت هستند که پویایی اکوسیستم­ها را نشان دهند. بر اساس نتایج پژوهش حاضر استفاده از داده­های سنجنده­های TM و OLI با امکان دسترسی آسان، در مطالعات منابع طبیعی، کاربردی می­باشند. استفاده از روش­های ترکیبی در طبقه­بندی تصاویر ماهواره­ای و تهیه مناطق تعلمی به روش­های مختلف، باعث افزایش دقت نقشه­های تهیه شده می­گردد. اکوسیستم مانگرو، یک سیستم پویا بوده به گونه­ای که در پژوهش حاضر، تغییر این جنگل‌ها به سایر پوشش­ها و بالعکس در دوره مطالعه مشاهده می­شود. تهیه نقشه با فواصل زمانی، پویایی اکوسیستم­ها را نشان می­دهد. نتایج این تحقیق، نشان داد اگرچه در دوره مطالعه، جنگل‌های مانگرو به سایر پوشش­ها نیز تبدیل شده­اند، روند رو به رشد جنگل‌های مانگرو، به خصوص پس از انجام اقدامات حفاظتی و ثبت این منطقه به عنوان یک تالاب با ارزش در سایت کنوانسیون رامسر قابل مشاهده است. روش بررسی تغییرات مقایسه پس از طبقه­بندی، ضمن نشان دادن مقدار تغییرات، روند تغییرات را نشان می­دهد که در پایش اکوسیستم­ها و بررسی اثرات اقدامات مدیریتی دارای کاربرد می­باشد.

 

تشکر و قدردانی

از حمایت‌های مالی دانشگاه زابل گرنت شماره: UOZ.GR.5120 تشکر و قدردانی می‌شود.

 

مراجع

منابع
دانه کار، افشین؛ عرفانی، ملیحه؛ نوری، غلامرضا؛ عقیقی، حسین؛ مروی مهاجر، محمدرضا؛ و اردکانی، طاهره (1391). بررسی تغییرات وسعت رویشگاه مانگرو (مطالعۀ موردی: خور گواتر در استان سیستان و بلوچستان). مجله جنگل ایران، 4 (3)، 207-197.
پطروسیان، هستی؛ دانه‌کار، افشین؛ اشرفی، سهراب؛ و فقهی، جهانگیر (1392). بررسی شاخص‌های اقلیمی مؤثر بر اجتماعات حرا در سواحل استان هرمزگان. اکوبیولوژی تالاب، 5 (10)، 16-5.  
خورانی، اسداله؛ بی‌نیاز، مهدی؛ و امیری، حمیدرضا (1394). تغییرات سطح جنگل‌های حرا با توجه به نوسانات اقلیمی (مطالعه موردی: جنگل‌های بین بندر خمیر و قشم). بوم شناسی آبزیان، ۵ (۲)، ۱۱۱-100.
مافی غلامی، داود؛ بهارلوئی، معصومه؛ و محمودی، بیت اله (1396). پایش نرخ پیشروی و پسروی در جنگل‌های مانگرو با استفاده از سنجش از دور و سامانه تجزیه و تحلیل رقومی خط ساحلی) (DSAS) مطالعه موردی: ذخیره‌گاه زیست‌کره حرا). محیط شناسی، 43 (4)، 646-643.
راهداری، وحید؛ سفیانیان، علیرضا؛ ملکی، سعیده؛ خواجه الدین، سید جمال‌الدین؛ و راهداری، میثم (1395). تهیه نقشه کاربری و پوشش اراضی با استفاده از داده‌های ماهواره­ای و سامانه­های اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی پناهگاه حیات وحش موته). علوم و تکنولوژی محیط زیست، 18 (1)، 89-79.
سالار، آتنا؛ شهریاری مقدم، محسن؛ راهداری، وحید؛ و ملکی، سعیده (1403). بررسی تأثیر تغییرات کاربری و پوشش اراضی بر تالاب‌ها با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای (مطالعه موردی: تالاب جازموریان). علوم آب و خاک، ۲۸ (۲)، ۸۵-۹۶.
سبزقبایی، غلامرضا؛ جعفرزاده، کاوه؛ دشتی، سیده سولماز؛ یوسفی خانقاه، شهرام؛ و بزم آرابلشتی، مژگان (1396). آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش‌های سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: شهرستان قائم شهر). علوم و تکنولوژی محیط زیست، 19 (3)، 157-143.
طباطبایی، طیبه؛ و امیری، فاضل (1398). ارزیابی چندزمانه تغییرات جنگل‌های مانگرو در مناطق ساحلی بوشهر با استفاده از تصاویر ماهواره لندست. بوم شناسی کاربردی، ۸ (۳)، ۴۵-۶۲.
زنگنه اسدی،  محمد علی؛ تقوی مقدم، ابراهیم؛ و اکبری، الهه (1393).  بررسی و ارزیابی روند تغییرات سطوح جنگل‌های حراء (مانگرو) با استفاده از تکنیک‌های سنجش از دور نمونه موردی: بندرعباس. اکوسیستم‌های طبیعی ایران، 7 (4)، 31-17.
میر، محدثه؛ ملکی، سعیده؛ و راهداری، وحید (1400). کاربرد بوم‌شناسی سیمای منظر در ارزیابی تغییرات مکانی و زمانی مناطق خشک، مطالعه موردی: دشت سیستان. بوم شناسی کاربردی، ۱۰ (۲)، 67-81.
عرفانی فرد، یوسف؛ و لطفی نصیرآباد، محسن (1400). کارایی شاخص‌های مانگرو در تهیه نقشه جنگل‌های مانگرو با استفاده از تصاویر لندست 8 در جنوب ایران. سنجش ‌از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 13 (4)، 86-68.
 
References
Bihamta, N., Soffianina, A., & Fakheran, S. (2017). Monitoring mangrove cover changes using satellite images in Qeshm Island, Iran. IALE 2017 European Landscape Ecology Congress, At Ghent, Belgum.
Constance, A., Haverkamp, P. J., Bunbury, N., & Schaepman-Strub, G. (2021). Extent change of protected mangrove forest and its relation to wave power exposure on Aldabra Atoll. Global Ecology and Conservation, 27, e01564.‏
Dan, T. T., Chen, C. F., Chiang, S. H., & Ogawa, S. (2016). Mapping and change analysis in mangrove forest by using Landsat imagery. ISPRS Annals of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 3, 109-116.
Danehkar, A., Erfani, M., Nori, G. R., Aghighi, H., Mohajer, M. M., & Ardakani, T. (2012). Detection of mangrove vegetation area changes at Govater Creek in Sistan & Baluchestan Province.‏ Iranian Journal of Forest, 4(3), 197-207. (in Perssian)
Erfanifard, Y., & Lotfi Nasirabad, M. (2022). Efficiency of mangrove indices in mapping some mangrove forests using Landsat 8 imagery in southern Iran. Journal of RS and GIS for Natural Resources, 13(4), 68-86.‏ (in Perssian)
Khoorani, A., Biniaz, M., & Amiri, H R. (2015). Investigating the changes of mangrove forests between Khamir port and Gheshmiseland and its correlation with climatic elements. Journal of Aquatic Ecology, 5(2), 100-111.
Mafi Gholami, D., Baharlouii, M., & Mahmoudi, B. (2018). Erosion and accretion monitoring in mangrove forests using remote sensing and Digital Shoreline Analysis System (DSAS) (Case study: Hara Biosphere reserve). Journal of Environmental Studies, 43(4), 633-646.‏ (in Perssian)
Maleki, S., & Rahdari, V. (2022). Investigation of L band PALSAR synthetic aperture radar (SAR) data in land cover mapping. Desert Management, 9(4), 23-38.
 Mei, A., Manzo, C., Fontinovo, G., Bassani, C., Allegrini, A., & Petracchini, F. (2016). Assessment of land cover changes in Lampedusa Island (Italy) using Landsat TM and OLI data. Journal of African Earth Sciences, 122, 15-24.
Mir, M., Maleki, S., & Rahdari, V. (2021). Application of landscape ecology in spatio-temporal change detection of arid regions, case study: Sistan plain. Iranian Journal of Applied Ecology, 10(2), 67-81.‏ (in Perssian)
Petrosians, H., Danehkar, A., Ashrafi, S., & Feghhi J. (2013). Study of effective climatology indices on attending Avicennia marina forest in coastline of Hormozgan provinc. Wetland Ecobiology, 5(3), 5-16. (in Perssian)
Pillay, T. V. R. (2004). Aquaculture and the environment. Blackwell Publishing, 2, 31-38.
Rahdari, V. Soffianian, A. R., Maleki, S., Khajeddin, S. J., & Rahdari, M. (2016). Land use/cover mapping usig satellite data and geographic information system (GIS) (Case study: Mouteh wild life sanctuary).‏ Journal of Environmental Science and Technology, 18(1), 79-89. (in Perssian)
Rahdari, V., Soffianian, A., Pourmanafi, S., Mosadeghi, R., & Mohammadi, H. G. (2018). A hierarchical approach of hybrid image classification for land use and land cover mapping. Geographica pannonica, 22(1).‏
Rakotomavo, A., & Fromard, F. (2010). Dynamics of mangrove forests in the Mangoky River delta, Madagascar, under the influence of natural and human factors. Forest Ecology and Management, 259(6), 1161-1169.
Ruiz-Luna, A., & Berlanga-Robles, C. A. (2003). Land use, land cover changes and coastal lagoon surface reduction associated with urban growth in northwest Mexico. Landscape ecology, 18(2), 159-171.
Sabzghabaei, G. R., Jafarzadeh, K., Dashti, S. S., Khanghah, S. Y., & Baleshti, M. B. (2017). Land use change detection using remote sensing and GIS.‏ Journal of Environmental Science and Technology, 19(3), 143-157. (in Perssian)
Salar, A., Shahriari, M., Rahdari, V., & Maleki, S. (2024). Investigating the Impact of Land Use and Land Cover Changes on Wetlands Using Satellite Data (Case Study: Jazmorian Wetland). JWSS-Isfahan University of Technology, 28(2), 85-96.‏ (in Perssian)
Soffianian, A. R., Toosi, N. B., Asgarian, A., Regnauld, H., Fakheran, S., & Waser, L. T. (2023). Evaluating resampled and fused Sentinel-2 data and machine-learning algorithms for mangrove mapping in the northern coast of Qeshm island, Iran. Nature Conservation, 52, 1-22.
Tabatabaie, T., & Amiri, F. (2019). Multi-temporal assessment of mangrove forests changes in the coastal areas of Bushehr region based on Landsat satellite imagery. Iranian Journal of Applied Ecology, 8(3), 45-62.‏ (in Perssian)
Vasquez, J., Acevedo-Barrios, R., Miranda-Castro, W., Guerrero, M., & Meneses-Ospina, L. (2024). Determining Changes in Mangrove Cover Using Remote Sensing with Landsat Images: a Review. Water, Air & Soil Pollution, 235(1), 18.
Zanganeh Asadi, M. A., Taghavi Moghadam, E., & Akbari, E. (2017). Evaluation and assessment of changes in forest area Harra (mangrove) Using remote sensing techniques Case Study: Bandar Abbas. Journal of Natural Ecosystems of Iran, 7(4), 17-31. (in Perssian)
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار