نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران.
2 دانشجوی دکتری، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران.
3 دانش آموخته دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1 Corresponding Author, Assistant Professor, Department of Knowledge and Information Science, University of Qom, Qom, Iran. E-mail: ebadollah2005@gmail.com
2 PhD student, Department of Knowledge and Information Science, University of Qom, Qom, Iran. E-mail: mrnasiri1989@gmail.com
|
|
3 PhD in Information Science and Knowledge Studies, Arak University, Arak, Iran. E-mail: mtlib11@gmail.com
|
Article Info |
ABSTRACT |
|
Article type Research Article
Article history Received: 15 September 2024 Revised: 07 January 2025 Accepted: 10 January 2025 Published: 27 January 2025
Keywords: Medicinal plants Web of Science Scientometrics Information visualization
|
Objective: In recent years, there has been significant interest in medicinal plants. This study aimed to analyze the scientific output in the field of medicinal plants using Web of Science data to identify leading countries, key authors, prominent institutions, and to visualize the data. Materials and Methods: This applied research employed scientometric techniques on 3,567 scientific records (from 1978 to September 2024) in the Web of Science database. Bibliometric and BibExcel tools were used for data analysis and visualization. Results: Iran, with 3,107 articles, holds the highest share of scientific production in this field. Authors such as Sharifi-Rad J and Rahimi R rank at the top in terms of publication volume and citations. Pharmacology and plant sciences encompass the highest number of articles, while keywords such as medicinal plants, essential oils, and traditional medicine are most frequently observed. Recent research has focused on antioxidant properties, oxidative stress, and bioactive compounds in medicinal plants. Conclusion: Findings suggest that medicinal plants play a significant role in the development of new drugs, with many studies exploring their effects on combating chronic diseases. Iran, leveraging abundant natural resources and substantial research investments, occupies a prominent position in this domain. It is recommended to pursue multidisciplinary studies on the genetic diversity of medicinal plants and to strengthen international collaborations for the advancement of related knowledge and technology. |
|
Cite this article: Ebadollah Amoughin, J., Nasiri, M. & Pazhohan, M. (2024). Analysis and visualization of indexed scientific publications on medicinal plants in the web of science database. Research in Ethnobiology and Conservation, 2(1), 79-105. https//doi.org/10.22091/ethc.2025.11334.1036
©The Author(s). Publisher: University of Qom DOI: https//doi.org/10.22091/ethc.2025.11334.1036 |
|
تحلیل و مصورسازی تولیدات علمی نمایه شده حوزه گیاهان دارویی در پایگاه استنادی وبآوساینس
جعفر عباداله عموقین1*| محمدرضا نصیری2 | مهدی پژوهان3
1 نویسنده مسئول، استادیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران. رایانامه: ebadollah2005@gmail.com
2 دانشجوی دکتری، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران. رایانامه: mrnasiri1989@gmail.com
3 دانش آموخته دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران. رایانامه: mtlib11@gmail.com
|
اطلاعات مقاله |
|
چکیده |
||
|
نوع مقاله پژوهشی |
|
هدف: در سال‌های اخیر، توجه به گیاهان دارویی افزایش یافته است. هدف این پژوهش، تحلیل تولیدات علمی در حوزه گیاهان دارویی بر اساس داده‌های پایگاه وب آو ساینس برای شناسایی کشورهای پیشرو، نویسندگان و مؤسسات کلیدی و نیز مصورسازی داده‌ها بود. مواد و روش‌ها: این مطالعه از نوع کاربردی بوده و با روش‌های علم‌سنجی روی 3567 رکورد علمی (1978 تا سپتامبر 2024) در پایگاه وب آو ساینس صورت گرفت. ابزارهای بیبلیومتریکس و بیب‌اکسل برای تجزیه‌وتحلیل و مصورسازی داده‌ها به کار گرفته شد. یافته‌ها: ایران با 3107 مقاله، بیشترین سهم از تولیدات علمی را داشته و در صدر قرار گرفت. نویسندگانی چون Sharifi-Rad J و Rahimi R در رتبه‌های اول از نظر تعداد مقالات و استناد هستند. حوزه‌های فارماکولوژی و علوم گیاهی بیشترین مقالات را به خود اختصاص داده‌اند و کلیدواژه‌هایی نظیر گیاهان دارویی، اسانس و طب سنتی بیشترین فراوانی را دارند. در سال‌های اخیر، تمرکز پژوهش‌ها بر خواص آنتی‌اکسیدانی، تنش اکسیداتیو و ترکیبات فعال زیستی گیاهان دارویی بوده است. نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد گیاهان دارویی نقش مهمی در توسعه داروهای جدید دارند و بسیاری از مطالعات، تأثیر آنها را بر مقابله با بیماری‌های مزمن بررسی کرده‌اند. ایران با تکیه بر منابع طبیعی غنی و سرمایه‌گذاری پژوهشی گسترده، جایگاه برجسته‌ای در این حوزه دارد. پیشنهاد می‌شود تحقیقات چند رشته‌ای در زمینه تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی ادامه یابد و همکاری‌های بین‌المللی برای گسترش دانش و فناوری مرتبط تقویت شود. |
||
|
تاریخچه دریافت: 25/06/1403 بازنگری 18/10/1403 پذیرش: 21/10/1403 انتشار: 08/11/1403
کلیدواژه‌ها علم‌سنجی گیاهان دارویی مصورسازی اطلاعات وبآوساینس
|
||||
استناد: عباداله عموقین، جعفر، نصیری، محمدرضا، و پژوهان، مهدی (1403). تحلیل و مصورسازی تولیدات علمی نمایه شده حوزه گیاهان دارویی در پایگاه استنادی وبآوساینس. پژوهش‌های زیست قوم شناختی و حفاظت، 2(1)، 105-79. https//doi.org/10.22091/ethc.2025.11334.1036
ناشر: دانشگاه قم © نویسندگان. |
||||
مقدمه
در سال‌های اخیر، توجه به گیاهان دارویی به عنوان منبعی ارزشمند برای درمان و پیشگیری از بیماری‌ها به شکل چشمگیری افزایش یافته است. استفاده از گیاهان دارویی نه تنها در فرهنگ‌های سنتی بلکه در علم پزشکی مدرن نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. مطالعات گسترده‌ای در زمینه خواص دارویی و شیمیایی این گیاهان انجام شده که نتایج آن در بسیاری از پایگاه‌های داده علمی نمایه شده است. از این میان، پایگاه داده وب آو ساینس (Web of Science) یکی از معتبرترین منابع برای ارزیابی و تحلیل تولیدات علمی در زمینه‌های مختلف است. وب آو ساینس به عنوان یک پایگاه استنادی معتبر، داده‌های گسترده‌ای را درباره مقالات علمی و استنادهای آنها ارائه می‌دهد که می‌تواند به تحلیل کمی و کیفی پژوهش‌های انجام شده در حوزه‌های خاص، مانند گیاهان دارویی، کمک کند (Birkle et al., 2020).
تحلیل تولیدات علمی در حوزه گیاهان دارویی، ازجمله میزان و نوع پژوهش‌های انجام شده، کشورهای پیشرو در این زمینه و پژوهشگران و مؤسسات فعال، می‌تواند به پژوهشگران، سیاست‌گذاران علمی و صنعتی و سرمایه‌گذاران کمک کند تا نگاهی جامع به روندها و تحولات این حوزه داشته باشند. از طرفی، مصورسازی داده‌های علمی می‌تواند به درک بهتر از این داده‌ها کمک کند و به کاربران امکان می‌دهد تا الگوهای پنهان و ارتباطات موجود میان داده‌ها را شناسایی کنند (Kehrer and Hauser, 2013). از این‌رو، تحلیل و مصورسازی تولیدات علمی نمایه شده در حوزه گیاهان دارویی اهمیت بسیاری دارد.
گیاهان دارویی از دیرباز به عنوان یکی از منابع اصلی برای تولید داروها و درمان بیماری‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند (Kianmehr, 2014). با افزایش علاقه عمومی و علمی به این حوزه، میزان تحقیقات و مقالات علمی مرتبط با گیاهان دارویی در سراسر جهان رشد چشمگیری داشته است. بااین‌حال، یکی از چالش‌های اساسی در این حوزه، عدم وجود تحلیل‌های جامع و سیستماتیک از وضعیت کنونی پژوهش‌های علمی است که می‌تواند به هدایت بهتر تحقیقات آینده کمک کند.
اگرچه بسیاری از پژوهش‌ها به صورت پراکنده در زمینه‌های مختلف مربوط به گیاهان دارویی انجام شده‌اند، اما تحلیل جامعی که بتواند به تمامی ابعاد این پژوهش‌ها ازجمله تعداد مقالات، میزان استنادها، کشورها و مؤسسات فعال در این زمینه بپردازد، کمتر دیده می‌شود. این امر به ویژه در زمانی که محققان و سیاست‌گذاران نیازمند شناسایی نقاط قوت و ضعف تحقیقاتی در این حوزه هستند، به وضوح احساس می‌شود. بنابراین، پرسش اصلی این پژوهش این است که: وضعیت تولیدات علمی مرتبط با گیاهان دارویی که در پایگاه وب آو ساینس نمایه شده‌اند چگونه است؟
این پژوهش با تحلیل داده‌های استنادی مرتبط با مقالات علمی گیاهان دارویی از طریق وب آو ساینس، به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه می‌توان تولیدات علمی این حوزه را از لحاظ کمی و کیفی ارزیابی کرد و به کمک مصورسازی داده‌ها، الگوهای مرتبط با این پژوهش‌ها را شناسایی نمود.
تحقیقات علمی در زمینه گیاهان دارویی به دلیل اهمیت آنها در صنایع دارویی، کشاورزی و بهداشت، همواره یکی از حوزه‌های پرطرفدار و استراتژیک در سراسر جهان بوده است. بررسی وضعیت کنونی تولیدات علمی در این حوزه می‌تواند به شناسایی روندهای تحقیقاتی، شکاف‌ها و اولویت‌های پژوهشی کمک کند. همچنین، تحلیل‌های استنادی می‌تواند به درک بهتر از تأثیرات پژوهش‌ها و نحوه انتشار علم در این زمینه کمک کند.
شناسایی روندهای تحقیقاتی: تحلیل داده‌های استنادی می‌تواند به شناسایی روندهای پژوهشی اصلی در زمینه گیاهان دارویی کمک کند. این امر می‌تواند به پژوهشگران و سیاست‌گذاران علمی کمک کند تا موضوعات پرطرفدار و نیازمند تحقیقات بیشتر را شناسایی کنند. بر اساس تحلیل‌های بیبلیومتریک، مشخص شده است که تولیدات علمی در حوزه گیاهان دارویی در سال‌های اخیر به طور قابل‌توجهی افزایش یافته است (Thirumagal and Sivasubramanian, 2014).
ارزیابی تأثیر پژوهش‌ها: با استفاده از تحلیل داده‌های استنادی می‌توان به ارزیابی تأثیرگذاری مقالات علمی پرداخت. این تحلیل‌ها می‌توانند مقالات کلیدی و تأثیرگذار در حوزه گیاهان دارویی را شناسایی کرده و به محققان کمک کنند تا منابع معتبری برای تحقیقات خود پیدا کنند. برای مثال، یک پژوهش نشان می‌دهد که مقالات علمی مرتبط با گیاهان دارویی در آمریکای لاتین طی ۲۵ سال گذشته به شدت افزایش یافته‌اند و مقالات باکیفیت از این منطقه نقش مهمی در توسعه داروهای گیاهی داشته‌اند (Calixto, 2005).
شناسایی کشورهای پیشرو و مراکز تحقیقاتی: تحلیل داده‌های علمی می‌تواند به شناسایی کشورها و مؤسسات تحقیقاتی پیشرو در زمینه گیاهان دارویی کمک کند. این اطلاعات می‌تواند برای سیاست‌گذاران علمی مفید باشد تا به تقویت همکاری‌های بین‌المللی و تخصیص منابع به مراکز تحقیقاتی پیشرو کمک کنند. در یک تحلیل از پژوهش‌های انجام شده در برزیل، مشخص شد که برخی از گیاهان خاص مانند boldo و aroeira بیشترین توجه محققان را به خود جلب کرده‌اند (Lisboa et al., 2017).
ارائه راهکارهای نوین برای تولید دارو: یکی از دلایل دیگر ضرورت این پژوهش، کمک به شناسایی پتانسیل‌های جدید برای تولید داروهای گیاهی است. امروزه، استفاده از گیاهان دارویی به عنوان منبع کشف مولکول‌های دارویی جدید همچنان جایگاه مهمی در تحقیقات دارویی دارد. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که گیاهان دارویی نقش مهمی در شناسایی و توسعه داروهای جدید با پتانسیل درمانی بالا دارند که این امر به افزایش علاقه به مطالعات مبتنی بر منابع طبیعی منجر شده است (Atanasov et al., 2015).
ضرورت مصورسازی داده‌ها: مصورسازی داده‌ها یک ابزار قدرتمند برای ارائه اطلاعات پیچیده به شکلی ساده و قابل فهم است. استفاده از روش‌های مصورسازی می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا الگوهای پنهان در داده‌ها را به سادگی شناسایی کرده و تحلیل‌های خود را به شکلی کارآمدتر ارائه دهند. مصورسازی داده‌های علمی در حوزه گیاهان دارویی می‌تواند به شناسایی موضوعات تحقیقاتی پراهمیت و پژوهشگران برجسته کمک کند.
ازآنجاکه دسترسی به دانش روزآمد و معتبر در حوزه‌های مختلف علمی، ازجمله حوزه گیاهان دارویی، از طریق پایگاه‌های اطلاعاتی و نمایه‌های استنادی به‌سرعت و سهولت امکان‌پذیر است. در میان این پایگاه‌ها، پایگاه استنادی وب.آو.ساینس[1]، به‌عنوان یکی از جامع‌ترین و معتبرترین منابع اطلاعاتی علمی، جایگاه ویژه‌ای دارد. در این پژوهش، با بهره‌گیری از این پایگاه قدرتمند، میزان تولیدات علمی کشورهای مختلف در حوزه گیاهان دارویی طی بازه زمانی مشخصی مورد بررسی قرارگرفته است. در همین راستا، با بررسی به‌عمل‌آمده، پژوهش‌های متعددی در زمینه ارزیابی و تحلیل تولیدات علمی صورت گرفته است. بررسی‌های انجام‌شده در پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر نشان می‌دهد که مقالات متعددی با رویکرد علم‌سنجی به چاپ رسیده است. با توجه به ارتباط موضوع پژوهش حاضر، در ادامه به برخی از مهم‌ترین پژوهش‌های داخلی و خارجی در این زمینه اشاره می‌شود.
Basirian Jahromi و Geraei (2014) به مطالعه یک دهه از پژوهش‌های سنجش کمّی در ایران به روش علم‌سنجی طی سال‌های 1381 الی 1391پرداخته‌اند. آنها از شاخص‌های تحلیل شبکه‌های اجتماعی جهت مطالعه شبکه هم تألیفی پژوهشگران حوزه‌ی اطلاع‌سنجی استفاده کرده‌اند. یافته‌های پژوهشگران، ضریب خوشه‌بندی شبکه عددی را معادل 77/0 نشان می‌دهد که حاکی از تمایل نسبتاً بالای اعضای شبکه به همکاری با دیگران و تشکیل خوشه‌های مختلف است، اما شاخص چگالی معادل 009/0 از گسستگی زیاد میان نویسندگان و انسجام پایین شبکه حکایت دارد.
Ebadollah Amoughin و همکاران (2019) نیز پژوهشی را با عنوان « بررسی تطبیقی تولیدات علمی نمایه شده کشورهای ایران و ترکیه در رابطه با رایانش ابری در پایگاه استنادی وب آو ساینس»، به روش علم‌سنجی و با استفاده از پایگاه استنادی وب آو ساینس انجام داده‌اند. در زمینه رایانش ابری، ایران تا پایان سال 2017 دارای 373 رکورد و ترکیه دارای 172 رکورد اطلاعاتی در این پایگاه بوده‌اند. اولین تولیدات علمی هر دو کشور در سال 2009 به ثبت رسیده و به‌جز سال 2016 که ایران افت داشته، روند رشد تولیدات علمی در هر دو کشور صعودی بوده است. بیشترین تولیدات علمی ایران و ترکیه در سال 2017 به ترتیب با 122 و 46 رکورد ثبت شده است. ایران و ترکیه بیشترین همکاری علمی را با پژوهشگران آمریکا داشته‌اند. دانشگاه آزاد اسلامی در ایران و دانشگاه صنعتی استانبول در ترکیه بیشترین رکوردهای علمی را داشته‌اند. در تولیدات علمی هر دو کشور، کلیدواژه «رایانش ابری» بیشترین بسامد را دارد و تولیدات هر دو کشور در 14 خوشه کلیدواژه‌ای دسته‌بندی شده‌اند.
پژوهش Kumar (2023) به بررسی تولیدات علمی جهانی مرتبط با گیاه دارویی پرداخته و تعداد 1236 مقاله علمی در بازه 31 ساله (1991-2021) شناسایی کرده است. بیشترین تعداد مقالات (159 مقاله) در سال 2020 منتشر شده است. برزیل با انتشار 269 مقاله و هند با 136 مقاله بیشترین سهم را در این حوزه داشته‌اند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تحقیق در این زمینه به صورت گسترده انجام نشده و نیاز به تحقیقات بیشتر وجود دارد (Kumar et al., 2023).
مطالعهRagavan و همکاران (2012) به تحلیل تولیدات علمی مرتبط با گیاهان دارویی در هند پرداخته و نشان می‌دهد که در بازه زمانی 1973 تا 2009، تعداد 1265 مقاله علمی در این حوزه منتشر شده است. نتایج حاکی از افزایش همکاری‌های بین‌المللی و استفاده از منابع علمی در کتابخانه‌ها برای توسعه تحقیقات علمی است (Ragavan et al., 2012).
پژوهش روهیت (2022) به تحلیل تولیدات علمی مرتبط با گیاهان دارویی توسط محققان هندی در دهه گذشته پرداخته و 12281 مقاله نمایه شده در پایگاه Scopus را بررسی کرده است. نتایج نشان می‌دهد که سال 2012 بیشترین تعداد مقالات منتشر شده را داشته و Bhatt I. D. پرکارترین نویسنده در این حوزه بوده است. این مطالعه همچنین همکاری‌های بین‌المللی و منابع تأمین مالی را شناسایی کرده است (Rohit, 2022). خلاصه نتایج در جدول 1 ارائه شده است.
مرور پیشینه‌ها نشان می‌دهد که اکثر پژوهش‌های صورت‌گرفته، به مفاهیم و اهمیت دانش مبتنی بر دانش یا گیاهان دارویی و اثرات آن پرداخته‌اند و میزان تولیدات علمی پایگاه‌های مختلف با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی کمتر مورد توجه بوده است. مرور پیشینه‌ها و خلاصه آنها در جدول 1 نشان می‌دهد که بیشتر تحقیقات انجام‌شده به بررسی مفاهیم، اهمیت دانش مبتنی بر گیاهان دارویی و تأثیرات آنها پرداخته‌اند، درحالی‌که میزان تولیدات علمی در پایگاه‌های مختلف با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
با در نظر گرفتن مطالب بیان‌شده، هدف این پژوهش بررسی تولیدات علمی جهان در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه استنادی وب.آو.ساینس است. از اهداف دیگر تحقیق می‌توان به معرفی نویسندگان برتر حوزه موضوعی گیاهان دارویی، مشخص‌کردن کشورهای برتر، موضوعات مهم، نوع مدرک نمایه شده، منابع هسته و نیز شناسایی توصیفگرهای تأثیرگذار در این حیطه موضوعی و تعیین خوشه‌های تشکیل‌دهنده موضوعات اشاره کرد.
با در نظر گرفتن مطالب فوق، پژوهش حاضر درصدد است تا به سؤالات زیر پاسخ دهد:
1- کدام‌یک از کشورها بیشترین سهم تولید علم را در حوزه گیاهان دارویی به خود اختصاص داده‌اند؟
2- روند تولیدات علمی حوزه گیاهان دارویی توسط 10 نویسنده برتر این حوزه در پایگاه وب.آو.ساینس ازنظر کمی چگونه است؟
3-کدام‌یک از دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی بیشترین سهم تولید علم را در این حوزه به خود اختصاص داده‌اند؟
4- میزان پراکنش مقالات حوزه گیاهان دارویی بر اساس زبان چگونه است؟
5- پراکندگی مقالات حوزه گیاهان دارویی در سال‌های مختلف چگونه است؟
6- فراوانی موضوعات متون علمی منتشرشده در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه اطلاعاتی وب.آو.ساینس چگونه است؟
۷- کدام‌یک از نشریات بیشترین سهم تولید علم را در این حوزه به خود اختصاص داده‌اند؟
۸- پرتکرارترین کلیدواژه‌های حوزه گیاهان دارویی در پایگاه اطلاعاتی وب.آو.ساینس کدام‌اند؟
۹- توزیع فراوانی کلیدواژه‌های حوزه موضوعی گیاهان دارویی بر اساس میزان هم‌واژگانی چگونه است؟
10- ساختار کلی شبکه کلیدواژه‌های پربسامد در حوزه موضوعی گیاهان دارویی چگونه است؟
11- مهم‌ترین خوشه‌های مبتنی بر تحلیل هم واژگانی در حوزه موضوعی گیاهان دارویی کدام‌اند؟
12- گرایش‌های پژوهشی حوزه موضوعی گیاهان دارویی در بازه زمانی مورد بررسی، چه تغییراتی داشته است؟
13- خوشه‌های حاصل از تحلیل هم‌واژگانی از نظر بلوغ و توسعه‌یافتگی در شکل راهبردی حوزه موضوعی گیاهان دارویی در چه وضعیتی قرار دارند؟
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی است و با استفاده از روش‌های متداول در مطالعات علم‌سنجی انجام‌شده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه تولیدات علمی نمایه شده مرتبط با حوزه گیاهان دارویی در پایگاه استنادی وب.آو.ساینس است که شامل 3567 رکورد اطلاعاتی است. جهت انتخاب مرتبط‌ترین رکوردهای علمی و جلوگیری از ریزش کاذب، جستجو به‌صورت جستجو
جدول 1. خلاصه پیشینه‌های پژوهش
|
مؤلف |
عنوان پژوهش |
دوره زمانی |
روش پژوهش |
یافته‌های کلیدی |
|
(Basirian Jahromi and Geraei, 2014) |
مطالعه یک دهه از پژوهش‌های سنجش کمّی در ایران به روش علم‌سنجی |
1381-1391 |
علم‌سنجی |
ضریب خوشه‌بندی شبکه 77/0 (همکاری نسبتاً بالا)، شاخص چگالی 009/0 (گسستگی زیاد و انسجام پایین) |
|
(Ebadollah Amoughin et al., 2019) |
بررسی تطبیقی تولیدات علمی نمایه شده ایران و ترکیه در رابطه با رایانش ابری در وب آو ساینس |
2009-2017 |
علم‌سنجی |
ایران: 373 رکورد، ترکیه: 172 رکورد؛ رشد صعودی تولیدات علمی، بیشترین تولیدات در 2017؛ بیشترین همکاری با آمریکا، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه صنعتی استانبول بیشترین رکورد علمی را داشتند. |
|
(Kumar et al., 2023) |
بررسی تولیدات علمی جهانی مرتبط با گیاه دارویی |
1991-2021 |
علم‌سنجی |
1236 مقاله شناسایی شده؛ بیشترین مقالات در 2020 (159 مقاله)، برزیل (269 مقاله) و هند (136 مقاله) بیشترین سهم را دارند؛ نیاز به تحقیقات بیشتر در این حوزه. |
|
(Ragavan et al., 2012) |
تحلیل تولیدات علمی مرتبط با گیاهان دارویی در هند |
1973-2009 |
تحلیل علم‌سنجی |
1265 مقاله منتشر شده؛ افزایش همکاری‌های بین‌المللی و استفاده از منابع علمی در کتابخانه‌ها برای توسعه تحقیقات علمی. |
|
(Rohit, 2022) |
تحلیل تولیدات علمی مرتبط با گیاهان دارویی توسط محققان هندی در دهه گذشته |
دهه گذشته |
تحلیل علم‌سنجی |
12281 مقاله در پایگاه Scopus؛ بیشترین مقالات در 2012؛ Bhatt I. D. پرکارترین نویسنده؛ شناسایی همکاری‌های بین‌المللی و منابع تأمین مالی. |
در کلیدواژه و به‌صورت عبارتی با استفاده از کلیدواژه medicinal plants انجام شد. به‌منظور گردآوری اطلاعات در این پژوهش، از راهبرد جستجوی پیشرفته بهره گرفته‌شده است که مبتنی بر جستجوی موضوعی این پایگاه، تمامی پیشینه‌ها در حیطه‌های موضوع تفسیر مبتنی بر زبان، کشور، نویسنده، سال انتشار، مؤسسه و دانشگاه انتخاب شدند (Kozitsyn, 2022). برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از کتابخانه بیبلیومتریکس[2] در نرم‌افزار آماری آر[3] و نرم‌افزار علم‌سنجی بیب اکسل[4] استفاده شده است.
نتایج
برای پاسخگویی به سؤال‌های پژوهش، نتایج به‌دست‌آمده از تجزیه‌وتحلیل 3567 عنوان مدرک از سال 1978 میلادی تا سپتامبر ۲۰۲۴ (معادل شهریور ۱۴۰۳) بدون محدودیت در زمینه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس[5] حسب مورد تدوین‌شده که به ترتیب ذیل ارائه می‌گردد:
پرسش اول پژوهش: کدام‌یک از کشورها بیشترین سهم تولید علم را در حوزه گیاهان دارویی به خود اختصاص داده‌اند؟
پس از بررسی‌های صورت‌گرفته، کشورهایی که دارای بیشترین تولیدات علمی در حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس هستند مشخص شدند که نتایج به شرح جدول شماره 2 است.
باتوجه به اطلاعات جدول شماره (2)، ایران با 3107 مقاله، بیشترین سهم را در تولید علم در حوزه گیاهان دارویی به خود اختصاص داده و با فاصله زیادی نسبت به سایر کشورها در صدر قرار دارد. این نشان‌دهنده تمرکز و توجه ویژه‌ای است که این کشور به تحقیق و توسعه در این زمینه دارد. چین و آمریکا به ترتیب با 47 و 35 مقاله در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند؛ که با توجه به توان علمی و تحقیقاتی بالای این کشورها، تفاوت قابل‌توجهی با ایران دارند. همچنین، کشورهای دیگر از مناطق مختلف جهان، ازجمله ایتالیا، کانادا و تایلند نیز در این فهرست حضور دارند که نشان‌دهنده اهمیت جهانی تحقیقات در حوزه گیاهان دارویی است. در مجموع، این داده‌ها حاکی از تنوع جغرافیایی کشورهای فعال در این حوزه است، هرچند ایران به‌طور چشمگیری در این زمینه پیشتاز است (شکل 1).
جدول 2. منتخب کشورهای برتر تولیدات علمی حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
ردیف |
نام کشور |
فراوانی |
|
1 |
Iran |
3107 |
|
2 |
China |
47 |
|
3 |
Usa |
35 |
|
4 |
Italy |
28 |
|
5 |
Canada |
19 |
|
6 |
Chile |
18 |
|
7 |
Thailand |
18 |
|
8 |
India |
17 |
|
9 |
Pakistan |
17 |
|
10 |
Malaysia |
16 |
|
11 |
Australia |
14 |
|
12 |
Germany |
11 |
|
13 |
Brazil |
10 |
|
14 |
Egypt |
10 |
|
15 |
Iraq |
10 |
|
16 |
United Kingdom |
9 |
|
17 |
Turkey |
8 |
|
18 |
Austria |
7 |
|
19 |
Bangladesh |
7 |
|
20 |
Spain |
7 |
شکل 1. کشورهای برتر تولیدات علمی حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
پرسش دوم پژوهش: روند تولیدات علمی حوزه گیاهان دارویی توسط 10 نویسنده برتر این حوزه در پایگاه وب.آو.ساینس از نظر کمی چگونه است؟
ده نویسنده برتر حوزه گیاهان دارویی که بیشترین تولیدات علمی و بیشترین استناد به مقاله را در پایگاه وب.آو.ساینس داشته‌اند به شرح جدول 3 است:
جدول 3. منتخب نویسندگان برتر در حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
ردیف |
مشخصات نویسنده |
دانشگاه |
فراوانی |
|
1 |
Sharifi-Rad J |
دانشگاه زابل، ایران |
81 |
|
2 |
Rahimi R |
دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران |
66 |
|
3 |
Sahebkar A |
دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران |
57 |
|
4 |
Rafieian-Kopaei M |
دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، ایران |
51 |
|
5 |
Sharifi-Rad M |
دانشگاه زابل، ایران |
50 |
|
6 |
Salehi B |
دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، ایران |
45 |
|
7 |
Farzaei Mh |
دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، ایران |
43 |
|
8 |
Abdollahi M |
دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران |
42 |
|
9 |
Emami Sa |
دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران |
41 |
|
10 |
Pirbalouti Ag |
دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، ایران |
41 |
بر اساس یافته‌های جدول (3) نویسندگان برتر در حوزه گیاهان دارویی با توجه به تعداد مقالات منتشرشده مشخص شده‌اند؛ Sharifi-Rad J بیشترین سهم را در این حوزه دارد و در صدر فهرست قرار گرفته است.
شکل (2) به معرفی منتخب نویسندگان برتر در حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس می‌پردازد و شامل اطلاعاتی درباره فراوانی مقالات منتشر شده توسط این نویسندگان است. در این جدول، Sharifi-Rad J با 81 مقاله بیشترین سهم را در این حوزه دارد و در صدر فهرست قرار گرفته است. پس از او، Rahimi R با 66 مقاله و Sahebkar A با 57 مقاله در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. سایر نویسندگان ازجمله Rafieian-Kopaei M و Sharifi-Rad M نیز با تعداد مقالات قابل‌توجهی به این حوزه علمی کمک کرده‌اند. این فهرست نشان‌دهنده تأثیرگذاری این نویسندگان در پیشرفت تحقیقات علمی مرتبط با گیاهان دارویی است و نشان می‌دهد که برخی افراد به‌طور متمرکز و گسترده در این حوزه فعالیت دارند.
پرسش سوم پژوهش: کدام‌یک از دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی بیشترین سهم تولید علم را در این حوزه به خود اختصاص داده‌اند؟
یافته‌های حاصل از جدول شماره (4) مبین آن است که دانشگاه‌های مختلف ایران در تولید علم حوزه گیاهان دارویی نقش برجسته‌ای داشته‌اند. دانشگاه آزاد اسلامی[6] با 1076 مقاله در صدر این فهرست قرار دارد و سهم عمده‌ای در این زمینه ایفا کرده است. پس از آن، دانشگاه علوم پزشکی مشهد با 775 مقاله و دانشگاه علوم پزشکی تهران با 692 مقاله در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. سایر دانشگاه‌های مهم مانند دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، و دانشگاه علوم پزشکی تبریز نیز تعداد قابل‌توجهی از مقالات را به خود اختصاص داده‌اند. این فهرست نشان‌دهنده فعالیت گسترده دانشگاه‌های پزشکی و غیرپزشکی ایران در حوزه تحقیقات گیاهان دارویی است و بیانگر تمرکز دانشگاه‌های مختلف بر تحقیق و توسعه در این زمینه مهم علمی می‌باشد.
شکل (3) اذعان دارد، اکثر دانشگاه‌های برتر در این حوزه، دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند. این امر نشان‌دهنده تمرکز این دانشگاه‌ها بر روی تحقیقات بالینی و کاربردی در زمینه گیاهان دارویی است.
دانشگاه آزاد اسلامی با اختلاف قابل‌توجهی نسبت به سایر دانشگاه‌ها در رتبه اول قرار دارد. این نشان می‌دهد که دانشگاه آزاد اسلامی سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی بر روی تحقیقات در حوزه گیاهان دارویی انجام داده است.
شکل 2. منتخب نویسندگان برتر در حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
اهمیت گیاهان دارویی در ایران: جایگاه بالای تحقیقات در حوزه گیاهان دارویی در دانشگاه‌های ایرانی، نشان‌دهنده اهمیت این حوزه در کشور است. ایران دارای تنوع زیستی بالایی از گیاهان دارویی است و تحقیقات در این زمینه می‌تواند منجر به توسعه داروهای جدید و درمان بیماری‌ها شود. ایران با بیش از ۱۲ هزار گونه گیاهی، یکی از کشورهای غنی از نظر تنوع زیستی است که حدود ۸۰۰ گونه از آنها دارویی هستند. این گیاهان در مناطق مختلف با اقلیم‌های متنوع مانند خشک و نیمه‌خشک، معتدل و مرطوب و کوهستانی رشد می‌کنند و در درمان بیماری‌ها نقش مهمی دارند. مهم‌ترین گیاهان دارویی ایران شامل زعفران، نعناع، آویشن، گل گاوزبان، مرزنجوش و سنبل الطیب هستند که در نواحی رویشی مختلفی چون هیرکانی، تورانی و زاگرس یافت می‌شوند. این تنوع گیاهی و شرایط اقلیمی متفاوت، پتانسیل بالایی برای توسعه داروهای طبیعی و تحقیقات علمی در زمینه طب سنتی و داروسازی دارد (Dehshiri, 2018).
پرسش چهارم پژوهش: میزان پراکنش مقالات حوزه گیاهان دارویی بر اساس زبان چگونه است؟
یافته‌های حاصل از این پژوهش نشان داد که زبان نوشتاری تمام مقالات تولید شده در حوزه گیاهان دارویی (3567 مقاله) در پایگاه وب.آو.ساینس به زبان انگلیسی است.
پرسش پنجم پژوهش: پراکندگی مقالات حوزه گیاهان دارویی در سال‌های مختلف چگونه است؟
یافته‌های جدول (5) بیانگر آن است که روند تولید متون علمی در حیطه گیاهان دارویی در سال‌های اخیر افزایش قابل‌توجهی داشته است. سال 2022 با 459 مقاله بالاترین میزان تولید علمی را به خود اختصاص داده است و پس از آن سال 2021 با 426 و سال 2020 با 357 مقاله در رتبه‌های بعدی قرار دارند. جالب است که حتی در سال 2024، با وجود اینکه سال هنوز به اتمام نرسیده، تعداد مقالات به 228 رسیده است که نشان از ادامه روند رو به رشد تحقیقات در این حوزه دارد. همچنین، بررسی داده‌های سال‌های قبل‌تر، نشان می‌دهد که تولید مقالات از سال 2010 به بعد به‌طور کلی افزایش داشته و اوج آن در سال‌های اخیر قابل مشاهده است. این رشد نمایانگر اهمیت روزافزون تحقیقات علمی در حوزه گیاهان دارویی در سال‌های اخیر است.
شکل شماره (4) نشان می‌دهد، از حدود سال 2005 به بعد، یک افزایش چشمگیر در تعداد مقالات مشاهده می‌شود که این روند تا سال 2022 به اوج خود می‌رسد. در سال‌های اخیر، به‌ویژه از حدود سال 2015 تا 2022، رشد بسیار سریعی در تولید علمی این حوزه دیده می‌شود. اما پس از سال 2022، به نظر می‌رسد که تعداد مقالات کاهش یافته است، که در سال 2024 نیز ادامه دارد. این روند نشان‌دهنده افزایش تمرکز بر تحقیقات گیاهان دارویی در دهه اخیر است، با یک نقطه اوج در سال 2022. این شکل به وضوح نشان می‌دهد که تولید علم در این حوزه از یک رشد تدریجی به یک رشد شتاب‌دار رسیده و سپس کاهش نسبی در سال‌های اخیر تجربه شده است.
پرسش ششم پژوهش: فراوانی موضوعات متون علمی منتشرشده در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه اطلاعاتی وب.آو.ساینس چگونه است؟
در جدول 6، موضوعات متون علمی تولیدشده با بیشترین فراوانی در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه اطلاعاتی وب.آو.ساینس ارائه‌شده است. یافته‌های جدول (6) بیانگر آن است که حوزه‌های موضوعی مختلفی در تولید علم مرتبط با گیاهان دارویی مشارکت داشته‌اند. بیشترین تعداد مقالات در حوزه فارماکولوژی و داروسازی با 729 مقاله به ثبت رسیده است. پس از آن، علوم گیاهی با 713 مقاله و شیمی دارویی با 381 مقاله در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. سایر حوزه‌های مهم شامل زراعت، پزشکی مکمل و یکپارچه، بیوشیمی و زیست‌شناسی مولکولی و علوم و فناوری غذا هستند. این تنوع در حوزه‌های موضوعی نشان‌دهنده چندرشته‌ای بودن تحقیقات در زمینه گیاهان دارویی است که از حوزه‌های پزشکی و زیست‌شناسی تا کشاورزی و محیط‌زیست را در بر می‌گیرد.
جدول 4. منتخب دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی برتر تولیدات علمی حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
ردیف |
عنوان دانشگاه |
فراوانی |
|
1 |
Islamic Azad Univ |
1076 |
|
2 |
Mashhad Univ Med Sci |
775 |
|
3 |
Univ Tehran Med Sci |
692 |
|
4 |
Shahid Beheshti Univ Med Sci |
486 |
|
5 |
Shiraz Univ Med Sci |
398 |
|
6 |
Tabriz Univ Med Sci |
324 |
|
7 |
Univ Tehran |
291 |
|
8 |
Shahid Beheshti Univ |
207 |
|
9 |
Tarbiat Modares Univ |
197 |
|
10 |
Mazandaran Univ Med Sci |
179 |
|
11 |
Kermanshah Univ Med Sci |
177 |
|
12 |
Isfahan Univ Med Sci |
176 |
|
13 |
Lorestan Univ Med Sci |
170 |
|
14 |
Shahrekord Univ Med Sci |
162 |
|
15 |
Kerman Univ Med Sci |
159 |
|
16 |
Ferdowsi Univ Mashhad |
149 |
|
17 |
Shiraz Univ |
140 |
|
18 |
Urmia Univ |
133 |
|
19 |
Isfahan Univ Technol |
131 |
|
20 |
Univ Tabriz |
112 |
شکل 3. منتخب دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی برتر تولیدات علمی حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
جدول 5. منتخب فراوانی متون علمی تولیدشده در حیطه گیاهان دارویی (برحسب سال) در پایگاه وب.آو.ساینس
|
ردیف |
سال (میلادی) |
فراوانی |
|
1 |
2022 |
459 |
|
2 |
2021 |
426 |
|
3 |
2020 |
357 |
|
4 |
2023 |
355 |
|
5 |
2019 |
346 |
|
6 |
2024 |
228 |
|
7 |
2018 |
222 |
|
8 |
2017 |
190 |
|
9 |
2016 |
161 |
|
10 |
2015 |
146 |
|
11 |
2011 |
141 |
|
12 |
2014 |
118 |
|
13 |
2012 |
98 |
|
14 |
2010 |
83 |
|
15 |
2013 |
80 |
بر اساس شکل 5، طبق انتظار، حوزه‌های فارماکولوژی، شیمی دارویی و پزشکی در صدر قرار گرفتند که نشان‌دهنده تمرکز اصلی تحقیقات بر روی کشف ترکیبات زیست‌فعال جدید از گیاهان، توسعه داروهای گیاهی و بررسی اثرات درمانی آنها است.
شکل 4. منتخب فراوانی متون علمی تولیدشده در حیطه گیاهان دارویی (برحسب سال) در پایگاه وب.آو.ساینس
جدول 6. فراوانی موضوعات متون علمی تولیدشده در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
ردیف |
حوزه موضوعی (انگلیسی) |
ترجمه (فارسی) |
فراوانی |
|
1 |
Pharmacology Pharmacy |
فارماکولوژی و داروسازی |
729 |
|
2 |
Plant Sciences |
علوم گیاهی |
713 |
|
3 |
Chemistry Medicinal |
شیمی دارویی |
381 |
|
4 |
Agronomy |
زراعت |
254 |
|
5 |
Integrative Complementary Medicine |
پزشکی مکمل و یکپارچه |
249 |
|
6 |
Biochemistry Molecular Biology |
بیوشیمی و زیست‌شناسی مولکولی |
246 |
|
7 |
Food Science Technology |
علوم و فناوری غذا |
196 |
|
8 |
Biotechnology Applied Microbiology |
بیوتکنولوژی و میکروبیولوژی کاربردی |
148 |
|
9 |
Chemistry Multidisciplinary |
شیمی چندرشته‌ای |
124 |
|
10 |
Agricultural Engineering |
مهندسی کشاورزی |
122 |
|
11 |
Multidisciplinary Sciences |
علوم چندرشته‌ای |
111 |
|
12 |
Medicine Research Experimental |
پژوهش‌های پزشکی و تجربی |
107 |
|
13 |
Veterinary Sciences |
علوم دامپزشکی |
99 |
|
14 |
Cell Biology |
زیست‌شناسی سلولی |
95 |
|
15 |
Environmental Sciences |
علوم محیطی |
95 |
|
16 |
Biology |
زیست‌شناسی |
89 |
|
17 |
Chemistry Applied |
شیمی کاربردی |
85 |
|
18 |
Horticulture |
باغبانی |
77 |
|
19 |
Medicine General Internal |
پزشکی عمومی و داخلی |
76 |
|
20 |
Genetics Heredity |
ژنتیک و وراثت |
73 |
حوزه‌های علوم گیاهی، بیوشیمی و زیست‌شناسی مولکولی نیز سهم قابل‌توجهی در تولید مقالات دارند. این نشان می‌دهد که تحقیقات پایه در زمینه گیاهان دارویی همچنان اهمیت خود را حفظ کرده است. وجود حوزه‌های چندرشته‌ای مانند شیمی چندرشته‌ای و علوم چندرشته‌ای نشان می‌دهد که تحقیقات در این حوزه نیازمند همکاری محققان از رشته‌های مختلف است.
شکل 5. فراوانی موضوعات متون علمی تولیدشده در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
حوزه‌های زراعت، مهندسی کشاورزی و باغبانی نیز در این جدول حضور دارند که نشان‌دهنده ارتباط تنگاتنگ تحقیقات در زمینه گیاهان دارویی با تولید و کشت این گیاهان است.
پرسش هفتم پژوهش: کدام‌یک از نشریات بیشترین سهم تولید علم را در این حوزه به خود اختصاص داده‌اند؟
بر اساس داده‌های جدول شماره 7، نشریه Industrial Crops and Products با 120 مقاله بیشترین تعداد مقالات علمی مرتبط با گیاهان دارویی را منتشر کرده است و در صدر این فهرست قرار دارد. پس از آن، نشریه Journal of Medicinal Plants and By-Products-Jmpb با 86 مقاله و Journal of Essential oil Bearing Plants با 74 مقاله در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند. همچنین، نشریات علمی معتبر دیگری مانند Iranian Journal of Pharmaceutical Research و Journal of Ethnopharmacology نیز سهم قابل‌توجهی در انتشار مقالات علمی این حوزه دارند. این فهرست نشان‌دهنده تأثیرگذاری و نقش نشریات مختلف در گسترش دانش مرتبط با گیاهان دارویی در سطح جهانی است و نشان می‌دهد که تحقیقات در این حوزه از طریق نشریات علمی متعددی منتشر می‌شود که برخی از آنها تخصصی‌تر و مرتبط با محصولات گیاهی و دارویی هستند.
طبق شکل (6) همانطور که انتظار می‌رود، مجلات تخصصی گیاهان دارویی مانند Journal of Medicinal Plants and By-Products، Journal of Essential Oil Bearing Plants و Phytotherapy Research بیشترین سهم را در انتشار مقالات دارند. این نشان می‌دهد که محققان ایرانی ترجیح می‌دهند نتایج تحقیقات خود را در مجلات تخصصی این حوزه منتشر کنند.
مجلات بین‌المللی با ضریب تأثیر بالا مانند Scientific Reports و Nature نیز در این جدول حضور دارند. این نشان می‌دهد که محققان ایرانی به دنبال انتشار مقالات خود در مجلات با کیفیت بالا و با دسترسی جهانی هستند.
مجلات ایرانی مانند Iranian Journal of Pharmaceutical Research وIranian Journal of Basic Medical Sciences نیز در این جدول جای دارند که نشان‌دهنده رشد و توسعه نشریات علمی ایران در این حوزه است.
پرسش هشتم پژوهش: پرتکرارترین کلیدواژه‌های حوزه گیاهان دارویی در پایگاه اطلاعاتی وب.آو.ساینس کدام‌اند؟
کلمات کلیدی اهمیت زیادی دارند؛ زیرا مفاهیم اصلی هستند که نویسندگان برای ارتباط با مخاطبین به کار می‌برند و خوانندگان به‌وسیله آنها می‌توانند محتوای اصلی یک مقاله را تشخیص دهند و بینشی نسبت به مباحث اصلی و گرایش‌های تحقیقاتی کسب کنند. در این پژوهش تجزیه‌وتحلیل کلمات کلیدی برای نشان دادن حوزه‌های داغ و روند تحقیقات گیاهان دارویی انجام شد. در جدول شماره 8 تعداد کلیدواژه‌های دارای بیشترین فراوانی در این حوزه موضوعی نمایش داده شده است.
جدول 7. منتخب فراوانی بیشترین نشریات علمی تولیدشده در حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
ردیف |
کشور |
ناشران |
فراوانی |
|
1 |
هلند |
Industrial Crops and Products |
120 |
|
2 |
ایران |
Journal of Medicinal Plants and By-Products-Jmpb |
86 |
|
3 |
هند |
Journal of Essential Oil-Bearing Plants |
74 |
|
4 |
ایران |
Iranian Journal of Pharmaceutical Research |
68 |
|
5 |
انگلستان |
Journal of Ethnopharmacology |
63 |
|
6 |
انگلستان |
Phytotherapy Research |
62 |
|
7 |
نیجریه |
Journal of Medicinal Plants Research |
49 |
|
8 |
انگلستان |
Scientific Reports |
44 |
|
9 |
ایران |
Iranian Journal of Basic Medical Sciences |
41 |
|
10 |
آمریکا |
Cellular and Molecular Biology |
38 |
|
11 |
ایران |
Journal of Agricultural Science and Technology |
36 |
|
12 |
انگلستان |
Pharmaceutical Biology |
33 |
|
13 |
ایران |
Jundishapur Journal of Natural Pharmaceutical Products |
31 |
|
14 |
انگلستان |
Natural Product Research |
30 |
|
15 |
آلمان |
Planta Medica |
30 |
|
16 |
انگلستان |
Current Pharmaceutical Design |
28 |
|
17 |
سوئد |
Plant Cell Tissue and Organ Culture |
27 |
|
18 |
سوئیس |
Molecules |
26 |
|
19 |
ایران |
Research Journal of Pharmacognosy |
26 |
|
20 |
آفریقای جنوبی |
South African Journal of Botany |
26 |
شکل 6. منتخب فراوانی نشریات علمی تولیدشده در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
نتایج جدول شماره (8) نشان می‌دهد که کلیدواژه گیاهان دارویی (medicinal plants) با 507 مرتبه استفاده، بیشترین فراوانی را دارد. پس از آن، اسانس (essential oil) با 270 و گیاه دارویی (medicinal plant) با 268 بار استفاده در رتبه‌های بعدی قرار دارند. سایر کلیدواژه‌های مهم شامل آنتی‌اکسیدان، فعالیت آنتی‌اکسیدانی، تنش اکسیداتیو و طب سنتی هستند که نشان‌دهنده تمرکز بر موضوعات مرتبط با خواص آنتی‌اکسیدانی و کاربردهای طب سنتی در مقالات علمی این حوزه است. همچنین، کلماتی مانند مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده (apoptosis) و سمیت سلولی (cytotoxicity) نیز بیانگر تمرکز تحقیقات بر اثرات سلولی و مولکولی گیاهان دارویی می‌باشد.
مطابق با شکل شماره (7) کلیدواژه‌هایی مانند گیاهان دارویی، اسانس و طب سنتی بیشترین فراوانی را دارند که نشان‌دهنده تمرکز اصلی تحقیقات بر روی این مفاهیم پایه است. مفاهیمی مانند آنتی‌اکسیدان، فعالیت آنتی‌باکتریال و التهاب نشان می‌دهند که محققان به دنبال بررسی خواص درمانی گیاهان دارویی و کاربرد آنها در درمان بیماری‌ها هستند.
کلیدواژه‌هایی مانند بیان ژن، فیتوشیمیایی‌ها و متابولیت‌های ثانویه نشان می‌دهند که محققان به دنبال درک مکانیسم‌های مولکولی اثر گیاهان دارویی بر بدن هستند. دیابت یکی از بیماری‌هایی است که در این جدول به طور مکرر به آن اشاره شده است. این نشان می‌دهد که محققان به دنبال یافتن درمان‌های گیاهی برای این بیماری هستند.
پرسش نهم پژوهش: توزیع فراوانی کلیدواژه‌های حوزه گیاهان دارویی بر اساس میزان هم‌واژگانی چگونه است؟
همانطور که در جدول (9) مشاهده می‌شود، ترکیب کلیدواژه‌های مرتبط با حیطه گیاهان دارویی بر اساس میزان هم‌واژگانی به‌خوبی نشان‌دهنده تعامل بین حوزه‌های مختلف علمی است. بیشترین ترکیب هم‌واژگانی با فراوانی 217 بین شیمی دارویی (Chemistry, Medicinal) و فارماکولوژی و داروسازی (Pharmacology & Pharmacy) است که نشان‌دهنده ارتباط قوی بین این دو حوزه در تحقیقات مرتبط با گیاهان دارویی می‌باشد. پس از آن، ترکیب بین فارماکولوژی و داروسازی و علوم گیاهی (Plant Sciences) با فراوانی 141 و مهندسی کشاورزی (Agricultural Engineering) و زراعت (Agronomy) با فراوانی 120 قرار دارند.
جدول 8. تعداد کلیدواژه‌های دارای بیشترین فراوانی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
کلیدواژه (انگلیسی) |
ترجمه (فارسی) |
فراوانی |
|
medicinal plants |
گیاهان دارویی |
507 |
|
essential oil |
اسانس |
270 |
|
medicinal plant |
گیاه دارویی |
268 |
|
antioxidant |
آنتی‌اکسیدان |
131 |
|
herbal medicine |
طب سنتی |
119 |
|
antioxidant activity |
فعالیت آنتی‌اکسیدانی |
102 |
|
oxidative stress |
تنش اکسیداتیو |
101 |
|
iran |
ایران |
82 |
|
traditional medicine |
طب سنتی |
74 |
|
essential oils |
اسانس |
73 |
|
apoptosis |
مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده |
72 |
|
cytotoxicity |
سمیت سلولی |
67 |
|
diabetes |
دیابت |
67 |
|
antibacterial |
آنتی‌باکتریال |
49 |
|
gene expression |
بیان ژن |
49 |
|
phytochemicals |
فیتوشیمیایی‌ها |
49 |
|
secondary metabolites |
متابولیت‌های ثانویه |
49 |
|
inflammation |
التهاب |
46 |
|
antibacterial activity |
فعالیت آنتی‌باکتریالی |
44 |
|
lamiaceae |
نعناع‌سانان |
44 |
شکل 7. کلیدواژه‌های دارای بیشترین فراوانی در پایگاه وب.آو.ساینس
جدول 9. توزیع فراوانی کلیدواژه‌های حیطه گیاهان دارویی بر اساس میزان هم‌واژگانی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
فراوانی |
ترکیب کلیدواژه |
|
|
217 |
Chemistry, Medicinal |
Pharmacology & Pharmacy |
|
141 |
Pharmacology & Pharmacy |
Plant Sciences |
|
120 |
Agricultural Engineering |
Agronomy |
|
114 |
Integrative & Complementary Medicine |
Pharmacology & Pharmacy |
|
109 |
Chemistry, Medicinal |
Plant Sciences |
|
103 |
Integrative & Complementary Medicine |
Plant Sciences |
|
102 |
Chemistry, Medicinal |
Integrative & Complementary Medicine |
|
68 |
Medicine, Research & Experimental |
Pharmacology & Pharmacy |
|
57 |
Agronomy |
Plant Sciences |
|
48 |
Biochemistry & Molecular Biology |
Chemistry, Multidisciplinary |
|
45 |
Biochemistry & Molecular Biology |
Cell Biology |
|
37 |
Chemistry, Applied |
Food Science & Technology |
|
34 |
Chemistry, Applied |
Chemistry, Medicinal |
|
33 |
Medical Laboratory Technology |
Plant Sciences |
|
33 |
Medical Laboratory Technology |
Pharmacology & Pharmacy |
|
32 |
Fisheries |
Marine & Freshwater Biology |
|
29 |
Biotechnology & Applied Microbiology |
Plant Sciences |
|
27 |
Plant Sciences |
Soil Science |
|
24 |
Agronomy |
Soil Science |
|
23 |
Biochemistry & Molecular Biology |
Pharmacology & Pharmacy |
این داده‌ها نشان می‌دهد که رشته‌های مختلف ازجمله طب مکمل و یکپارچه، بیوشیمی و زیست‌شناسی مولکولی و علوم غذایی و فناوری در تعامل با حوزه‌های دیگر مانند شیمی دارویی و علوم گیاهی قرار دارند. این ترکیبات هم‌واژگانی به‌خوبی بیانگر چندرشته‌ای بودن تحقیقات در زمینه گیاهان دارویی و ارتباط بین حوزه‌های مختلف علمی در این زمینه است.
پرسش دهم پژوهش: ساختار کلی شبکه کلیدواژه‌های پربسامد در حوزه موضوعی گیاهان دارویی چگونه است؟
شکل (8) یک نقشه شبکه‌ای از کلیدواژه‌های مرتبط با حوزه گیاهان دارویی را نشان می‌دهد که خوشه‌های مختلفی بر اساس ارتباطات هم‌واژگانی بین این کلیدواژه‌ها تشکیل شده‌اند. کلمات کلیدی بزرگ‌تر و پررنگ‌تر نشان‌دهنده فراوانی و اهمیت بیشتر آنها در مقالات علمی هستند.
در این نقشه، medicinal plants (گیاهان دارویی) به‌عنوان هسته اصلی و پرکاربردترین کلیدواژه مشخص شده است. سایر کلیدواژه‌های مهم شامل antioxidant (آنتی‌اکسیدان)، essential oil (اسانس)، herbal medicine (طب سنتی)، phytochemicals (فیتوشیمیایی‌ها) و oxidative stress (تنش اکسیداتیو) هستند. خوشه‌های مختلف حول موضوعات مرتبط مانند cancer (سرطان)، inflammation (التهاب)، apoptosis (مرگ سلولی برنامه‌ریزی‌شده) و cytotoxicity (سمیت سلولی) تشکیل شده‌اند.
پرسش یازدهم پژوهش: مهم‌ترین خوشه‌های مبتنی بر تحلیل هم واژگانی در حوزه موضوعی گیاهان دارویی کدام‌اند؟
مهم‌ترین خوشه‌های مبتنی بر تحلیل هم واژگانی در حوزه موضوعی گیاهان دارویی شامل چندین خوشه کلیدی است. جدول 11، خوشه‌های هم‌رخداد در حوزه گیاهان دارویی را بر اساس تحلیل شبکه‌های هم‌رخداد نشان می‌دهد. هر خوشه شامل یک مجموعه از مقالات مرتبط است که به طور مشترک به مقالات دیگر ارجاع داده می‌شوند.
بر اساس جدول شماره 11، خوشه‌های مهم مبتنی بر تحلیل هم‌واژگانی در حیطه گیاهان دارویی به چند دسته تقسیم شده‌اند که هر خوشه شامل کلمات کلیدی پرتکرار است.
شکل 8. نقشه کلی خوشه‌های تشکیل‌دهنده حیطه گیاهان دارویی در نرم‌افزار بیبلیومتریکس
خوشه 1: گیاهان دارویی (Medicinal plants) در شکل شماره 9 مشاهده می‌شود این خوشه بزرگ‌ترین و پرکاربردترین خوشه است که شامل 507 واژه است. برخی از مهم‌ترین کلمات این خوشه عبارت‌اند از: گیاهان دارویی (medicinal plants)، طب سنتی (herbal medicine)، ایران، دیابت (diabetes)، فیتوشیمیایی‌ها (phytochemicals)، محصولات طبیعی (natural products) و طب سنتی ایران (Iranian traditional medicine).
خوشه 2: اسانس، این خوشه با 270 کلمه کلیدی به تحقیقاتی مرتبط است که در زمینه اسانس انجام شده‌اند. برخی از کلمات کلیدی در این خوشه عبارت‌اند از: اسانس (essential oil)، فعالیت آنتی‌اکسیدانی (antioxidant activity)، فعالیت ضد باکتریایی (antibacterial activity)، فنولیک‌ها (phenolic compounds) و آنتی‌اکسیدان‌ها (شکل‌های 10 تا 13).
جدول 11. مهم‌ترین خوشه‌های مبتنی بر تحلیل هم واژگانی در حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
هم رخدادی |
کلمات |
خوشه |
برچسب خوشه |
|
507 |
medicinal plants |
1 |
medicinal plants |
|
119 |
herbal medicine |
1 |
medicinal plants |
|
82 |
iran |
1 |
medicinal plants |
|
74 |
traditional medicine |
1 |
medicinal plants |
|
67 |
diabetes |
1 |
medicinal plants |
|
49 |
phytochemicals |
1 |
medicinal plants |
|
49 |
secondary metabolites |
1 |
medicinal plants |
|
38 |
persian medicine |
1 |
medicinal plants |
|
37 |
natural products |
1 |
medicinal plants |
|
33 |
ethnobotany |
1 |
medicinal plants |
|
31 |
bioactive compounds |
1 |
medicinal plants |
|
31 |
phytochemistry |
1 |
medicinal plants |
|
30 |
phytochemical |
1 |
medicinal plants |
|
30 |
phytotherapy |
1 |
medicinal plants |
|
28 |
wound healing |
1 |
medicinal plants |
|
26 |
ethnopharmacology |
1 |
medicinal plants |
|
26 |
iranian traditional medicine |
1 |
medicinal plants |
|
26 |
traditional persian medicine |
1 |
medicinal plants |
|
22 |
pain |
1 |
medicinal plants |
|
22 |
systematic review |
1 |
medicinal plants |
|
270 |
essential oil |
2 |
essential oil |
|
268 |
medicinal plant |
2 |
essential oil |
|
102 |
antioxidant activity |
2 |
essential oil |
|
49 |
gene expression |
2 |
essential oil |
|
44 |
antibacterial activity |
2 |
essential oil |
|
44 |
lamiaceae |
2 |
essential oil |
|
43 |
antimicrobial activity |
2 |
essential oil |
|
41 |
drought stress |
2 |
essential oil |
|
41 |
thymol |
2 |
essential oil |
|
37 |
flavonoids |
2 |
essential oil |
|
37 |
growth |
2 |
essential oil |
|
35 |
phenolic compounds |
2 |
essential oil |
|
34 |
gc-ms |
2 |
essential oil |
|
32 |
flavonoid |
2 |
essential oil |
|
31 |
nanoparticles |
2 |
essential oil |
|
28 |
dpph |
2 |
essential oil |
|
27 |
hplc |
2 |
essential oil |
|
26 |
carvacrol |
2 |
essential oil |
|
26 |
salinity |
2 |
essential oil |
|
25 |
immunity |
2 |
essential oil |
|
24 |
antioxidant enzymes |
2 |
essential oil |
|
24 |
antioxidants |
2 |
essential oil |
|
23 |
in vitro |
2 |
essential oil |
|
23 |
proline |
2 |
essential oil |
|
23 |
Zataria multiflora |
2 |
essential oil |
|
22 |
apiaceae |
2 |
essential oil |
|
22 |
toxicity |
2 |
essential oil |
|
131 |
antioxidant |
3 |
antioxidant |
|
72 |
essential oils |
3 |
antioxidant |
|
49 |
antibacterial |
3 |
antioxidant |
|
39 |
antimicrobial |
3 |
antioxidant |
|
30 |
anticancer |
3 |
antioxidant |
|
27 |
anti-inflammatory |
3 |
antioxidant |
|
101 |
oxidative stress |
4 |
oxidative stress |
|
72 |
apoptosis |
4 |
oxidative stress |
|
67 |
cytotoxicity |
4 |
oxidative stress |
|
46 |
inflammation |
4 |
oxidative stress |
|
34 |
diabetes mellitus |
4 |
oxidative stress |
|
32 |
cancer |
4 |
oxidative stress |
|
27 |
rat |
4 |
oxidative stress |
|
26 |
alzheimer's disease |
4 |
oxidative stress |
|
26 |
Nigella sativa |
4 |
oxidative stress |
|
23 |
breast cancer |
4 |
oxidative stress |
|
34 |
genetic diversity |
5 |
genetic diversity |
|
23 |
gene flow |
5 |
genetic diversity |
|
22 |
issr |
5 |
genetic diversity |
|
ادامه جدول 11. |
خوشه 3: آنتی‌اکسیدان (Antioxidant) این خوشه با 131 کلمه به موضوعات مرتبط با آنتی‌اکسیدان‌ها متمرکز است. برخی از واژه‌های مهم این خوشه عبارت‌اند از: آنتی‌اکسیدان، اسانس (essential oils)، ضدباکتری (antibacterial)، ضد میکروبی (antimicrobial) و ضد سرطان (anticancer).
خوشه 4: تنش اکسیداتیو (Oxidative stress) این خوشه با 101 واژه به موضوعات مرتبط با تنش اکسیداتیو اختصاص دارد. کلمات کلیدی این خوشه شامل مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده (apoptosis)، سمیت سلولی (cytotoxicity)، التهاب (inflammation)، سرطان (cancer) و بیماری آلزایمر (Alzheimer's disease) هستند.
خوشه 5: تنوع ژنتیکی (Genetic diversity) این خوشه با 34 واژه به موضوعات مرتبط با تنوع ژنتیکی می‌پردازد. برخی از کلمات کلیدی این خوشه شامل تنوع ژنتیکی (genetic diversity)، جریان ژنی (gene flow) و ISSR هستند.
این خوشه‌ها نشان‌دهنده تمرکز اصلی تحقیقاتی در حوزه گیاهان دارویی و کاربردهای مختلف آنها در علوم مرتبط مانند داروسازی، طب سنتی، و بیوشیمی هستند.
شکل 9. نقشه کلی خوشه گیاهان دارویی
شکل10. نقشه کلی خوشه اسانس
همانطور که انتظار می‌رفت، کلیدواژه‌های مرتبط با گیاهان دارویی در یک خوشه اصلی قرار گرفته‌اند. این خوشه نشان‌دهنده تمرکز اصلی تحقیقات بر روی گیاهان دارویی و خواص درمانی آنها است.
کلیدواژه‌های مرتبط با اسانس، آنتی‌اکسیدان و تنش اکسیداتیو نیز در خوشه‌های جداگانه‌ای قرار گرفته‌اند. این نشان می‌دهد که این حوزه‌ها نیز در ارتباط با گیاهان دارویی مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
برخی از کلیدواژه‌ها در بیش از یک خوشه قرار گرفته‌اند. این نشان می‌دهد که این مفاهیم با چندین حوزه مرتبط هستند و در تحقیقات مختلف مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
شکل 11. نقشه خوشه آنتی‌اکسیدان
شکل 12. نقشه خوشه تنش اکسیداتیو
شکل 13. نقشه خوشه تنوع ژنتیکی
پرسش دوازدهم پژوهش: گرایش‌های پژوهشی حوزه گیاهان دارویی در بازه زمانی مورد بررسی، چه تغییراتی داشته است؟
جدول شماره (12) به بررسی گرایش‌های پژوهشی در حیطه گیاهان دارویی در بازه زمانی مورد بررسی در پایگاه وب.آو.ساینس می‌پردازد و نشان‌دهنده روندهای مختلف در این حوزه است. جدول ارائه‌شده شامل کلمات کلیدی مرتبط با پژوهش‌های گیاهان دارویی و سال‌های مربوط به آغاز، میانه و پایان تحقیقات پیرامون هر موضوع است. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که برخی موضوعات کلیدی، مانند مدیریت تنش اکسیداتیو، فعالیت آنتی‌اکسیدانی و اسانس، از سال 2010 به بعد مورد توجه بیشتری قرار گرفته‌اند و در سال‌های اخیر رشد یافته‌اند.
medicinal plants (گیاهان دارویی) در سال‌های 2016 تا 2022 بیشترین تحقیقات را به خود اختصاص داده است.essential oil (اسانس) با شروع تحقیقات از 2015 و اوج‌گیری در سال 2019 تا 2021، نشان‌دهنده توجه گسترده به این زمینه است.
موضوعاتی مثل nanotechnology (نانوتکنولوژی) و covid-19، با توجه به جدید بودنشان، از سال 2021 به بعد وارد حوزه تحقیقات گیاهان دارویی شده‌اند.
این داده‌ها به‌خوبی نشان‌دهنده تغییر و تحول در موضوعات پژوهشی طی زمان و اهمیت روزافزون موضوعات جدید مانند تغییرات آب‌وهوایی و نانوتکنولوژی در حوزه گیاهان دارویی است.
بر اساس شکل 14، می‌توان گفت افزایش فراوانی اصطلاحاتی مانند «گیاهان دارویی» و «طب سنتی» در طول زمان، نشان‌دهنده افزایش علاقه در این زمینه است.
کلیدواژه‌هایی مانند «آنتی‌اکسیدان»، «آنتی‌باکتریال»، «ضد‌قارچ» و «ضدالتهاب» نشان‌دهنده تمرکز قوی بر خواص زیست‌فعال گیاهان دارویی است.
اصطلاحاتی مانند «بیان ژن»، «فیتوشیمیایی‌ها» و «متابولیت‌های ثانویه» نشان‌دهنده یک تغییر به سمت درک مکانیسم‌های مولکولی زیربنایی اثرات درمانی گیاهان دارویی هستند.
کلیدواژه‌هایی مانند «کووید-19»، «نانوتکنولوژی» و «آبزی‌پروری» نشان می‌دهند که گیاهان دارویی برای کاربردهای جدید فراتر از طب سنتی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
استفاده فزاینده از تکنیک‌هایی مانند «کروماتوگرافی گازی-طیف‌سنجی جرمی»، «سیتومتری جریان» و «آزمایش MTT» نشان‌دهنده پیشرفت در روش‌های تحلیلی و آزمایشی است.
تکرار اصطلاحاتی مثل «طب سنتی ایرانی» و«مردم‌شناسی گیاهی» نشان‌دهنده علاقه مستمر به دانش و شیوه‌های سنتی است.
طیف گسترده‌ای از گونه‌های گیاهی، ازجمله «تیمول ولگاریس»، «آلوئه ورا»، «سامبوکوس اِبولوس» و «ماتریکاریا شامومیللا»، مورد مطالعه قرار می‌گیرند که نشان‌دهنده تمرکز متنوع بر منابع گیاهی است.
استفاده مکرر از «موش» به عنوان یک مدل آزمایشی، اهمیت آن در تحقیقات پیش‌بالینی را برجسته می‌کند.
حضور «کارآزمایی بالینی» نشان می‌دهد که برخی از تحقیقات در حال پیشرفت به سمت مطالعات انسانی هستند.
جدول 12. گرایش‌های پژوهشی حیطه گیاهان دارویی در بازه زمانی مورد بررسی در پایگاه وب.آو.ساینس
|
item |
freq |
year_q1 |
year_med |
year_q3 |
|
formalin test |
6 |
2002 |
2008 |
2011 |
|
radical scavenging |
5 |
2008 |
2009 |
2012 |
|
thymus vulgaris |
11 |
2009 |
2010 |
2016 |
|
Aloe vera |
5 |
2008 |
2010 |
2015 |
|
iranian medicinal plants |
9 |
2011 |
2011 |
2019 |
|
aflatoxin |
7 |
2009 |
2011 |
2016 |
|
gas chromatography-mass spectrometry |
5 |
2011 |
2011 |
2014 |
|
rat |
27 |
2010 |
2012 |
2017 |
|
sambucus ebulus |
9 |
2010 |
2012 |
2017 |
|
matricaria chamomilla |
7 |
2010 |
2012 |
2016 |
|
antifungal activity |
17 |
2011 |
2013 |
2020 |
|
triblock copolymer |
6 |
2012 |
2013 |
2014 |
|
papaver bracteatum |
5 |
2013 |
2013 |
2013 |
|
mtt assay |
15 |
2010 |
2014 |
2020 |
|
insulin |
10 |
2011 |
2014 |
2017 |
|
traditional iranian medicine |
10 |
2012 |
2014 |
2017 |
|
urtica dioica |
11 |
2011 |
2015 |
2022 |
|
myrtus communis |
9 |
2015 |
2015 |
2017 |
|
satureja hortensis |
9 |
2010 |
2015 |
2018 |
|
Nigella sativa |
26 |
2015 |
2016 |
2020 |
|
plant extracts |
18 |
2011 |
2016 |
2021 |
|
achillea millefolium |
13 |
2012 |
2016 |
2020 |
|
flow cytometry |
18 |
2014 |
2017 |
2021 |
|
dracocephalum kotschyi |
13 |
2013 |
2017 |
2021 |
|
clinical trial |
12 |
2013 |
2017 |
2022 |
|
antibacterial activity |
44 |
2012 |
2018 |
2022 |
|
lamiaceae |
44 |
2014 |
2018 |
2021 |
|
thymol |
41 |
2017 |
2018 |
2022 |
|
essential oil |
270 |
2015 |
2019 |
2021 |
|
medicinal plant |
268 |
2016 |
2019 |
2022 |
|
antioxidant activity |
102 |
2016 |
2019 |
2021 |
|
medicinal plants |
507 |
2016 |
2020 |
2022 |
|
antioxidant |
131 |
2016 |
2020 |
2022 |
|
herbal medicine |
119 |
2018 |
2020 |
2022 |
|
gene expression |
49 |
2019 |
2021 |
2022 |
|
phytochemicals |
49 |
2019 |
2021 |
2022 |
|
drought stress |
41 |
2017 |
2021 |
2022 |
|
immunity |
25 |
2020 |
2022 |
2022 |
|
covid-19 |
20 |
2021 |
2022 |
2023 |
|
antioxidant enzymes |
24 |
2020 |
2022 |
2023 |
|
nanotechnology |
16 |
2021 |
2023 |
2024 |
|
methyl jasmonate |
15 |
2019 |
2023 |
2024 |
|
aquaculture |
9 |
2021 |
2023 |
2023 |
|
pistacia atlantica |
6 |
2022 |
2024 |
2024 |
|
antioxidant enzyme |
5 |
2024 |
2024 |
2024 |
|
climate change |
5 |
2024 |
2024 |
2024 |
شکل 14. گرایش‌های پژوهشی حوزه گیاهان دارویی در بازه زمانی مورد بررسی در پایگاه وب.آو.ساینس
پرسش سیزدهم پژوهش: خوشه‌های حاصل از تحلیل هم‌واژگانی از نظر بلوغ و توسعه‌یافتگی در شکل راهبردی حوزه موضوعی گیاهان دارویی در چه وضعیتی قرار دارند؟
شکل شماره (15) یک ماتریس پراکندگی است که در علم‌سنجی برای نمایش موقعیت کلیدواژه‌ها در یک فضای دوبعدی استفاده می‌شود. Coboو همکاران (2011) در خصوص شکل اشاره دارند، این فضا معمولاً دو بعد اصلی «تراکم» و «مرکزیت» را نشان می‌دهد. بعد تراکم، نشان‌دهنده میزان فعالیت یا تولید در یک حوزه خاص است. به عبارت دیگر، اسنادی که در قسمت بالای شکل قرار دارند، نشان‌دهنده حوزه‌هایی هستند که در آنها تحقیقات بیشتری انجام شده است. بعد مرکزیت نیز، نشان‌دهنده اهمیت یا تأثیرگذاری یک حوزه یا مفهوم است. اسنادی که در سمت راست شکل قرار دارند، به حوزه‌هایی اشاره می‌کنند که در مرکز توجه پژوهشگران قرار دارند و به نوعی هسته اصلی یک زمینه تحقیقاتی را تشکیل می‌دهند.
شکل 15. ماتریس پراکندگی فضای دوبعدی در علم‌سنجی
همچنین با بررسی ربع‌های مختلف این شکل می‌توان به نکات مهمی دست‌یافت. ربع‌های 3 و 4 به ترتیب حوزه‌های نوظهور و رو به زوال را نشان می‌دهند و با مطالعه ربع 2 می‌توان هسته اصلی یک حوزه تحقیقاتی را شناسایی کرد. همچنین، ربع 1 به حوزه‌های حاشیه‌ای اشاره دارد که از مرکز توجه اصلی فاصله گرفته‌اند. علاوه بر این، با قرار دادن تولیدات علمی مختلف در این شکل، می‌توان آنها را با هم مقایسه کرده و شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها را مشخص نمود. این تحلیل به پژوهشگران کمک می‌کند تا حوزه‌های تحقیقاتی نوین را شناسایی کنند، تمرکز خود را بر روی هسته اصلی موضوع قرار دهند و از اتلاف وقت در حوزه‌های حاشیه‌ای جلوگیری کنند. در ادامه، شکل (16) متناسب با حوزه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس بر اساس شکل شماره (15) ترسیم‌شده است.
خوشه‌های حاصل از تحلیل هم‌واژگانی از نظر بلوغ و توسعه‌یافتگی در شکل راهبردی شماره (16) مشاهده می‌شود؛
گیاهان دارویی: این مفهوم هسته اصلی تحقیقات است و بزرگ‌ترین دایره را تشکیل می‌دهد. این نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از تحقیقات بر روی گیاهان دارویی متمرکز است.
اسانس: این مفهوم به عنوان یک زیرمجموعه از گیاهان دارویی در نظر گرفته می‌شود و ارتباط نزدیکی با آن دارد. تحقیقات زیادی در مورد خواص درمانی و کاربردهای اسانس انجام شده است.
تنش اکسیداتیو: این مفهوم نشان می‌دهد که بسیاری از تحقیقات در حوزه گیاهان دارویی بر روی خواص آنتی‌اکسیدانی آنها و نقش آنها در کاهش تنش اکسیداتیو متمرکز شده است.
آنتی‌اکسیدان: این مفهوم با تنش اکسیداتیو ارتباط نزدیکی دارد و نشان می‌دهد که بسیاری از ترکیبات موجود در گیاهان دارویی دارای خواص آنتی‌اکسیدانی هستند.
تنوع ژنتیکی: این مفهوم نشان می‌دهد که تحقیقاتی در مورد تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی و ارتباط آن با خواص درمانی آنها نیز انجام می‌شود.
نتایج نشان می‌دهد که تحقیقات در حوزه گیاهان دارویی عمدتاً بر روی خواص درمانی آنها، به ویژه خواص آنتی‌اکسیدانی متمرکز شده است. همچنین، تحقیقات در مورد اسانس و تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی نیز از اهمیت بالایی برخوردار هستند.
شکل 16. خوشه‌های حاصل از تحلیل هم‌واژگانی از نظر بلوغ و توسعه‌یافتگی حیطه گیاهان دارویی در پایگاه وب.آو.ساینس
بحث
این پژوهش به بررسی تولیدات علمی در حوزه گیاهان دارویی از طریق روش‌های علم‌سنجی پرداخته و نتایج نشان‌دهنده توزیع گسترده و پراکندگی جغرافیایی تحقیقات در این حوزه است. در سال‌های اخیر، تحقیقات گسترده‌ای در زمینه گیاهان دارویی صورت گرفته است که تأثیر قابل‌توجهی بر توسعه داروها و روش‌های درمانی مبتنی بر منابع طبیعی داشته است. مطالعات مختلف نشان می‌دهند که پژوهش‌های مرتبط با گیاهان دارویی نه‌تنها از نظر کمیت افزایش یافته‌اند، بلکه از نظر کیفیت و تأثیرگذاری نیز رشد چشمگیری داشته‌اند. پایگاه استنادی وب آو ساینس، با نمایه‌سازی این تولیدات علمی، بستر مناسبی را برای تحلیل و ارزیابی این تحقیقات فراهم کرده است. بررسی کشورها، نویسندگان و مؤسسات پیشرو در این حوزه نشان‌دهنده تمرکز خاص کشورهای در حال توسعه، به ویژه ایران، بر روی این نوع تحقیقات است.
نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها همچنین نشان می‌دهند که اکثر تحقیقات در حوزه‌هایی مانند فارماکولوژی، بیوشیمی و طب سنتی متمرکز بوده و مقالات مرتبط با خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدباکتریایی گیاهان دارویی بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. کلیدواژه‌های پرکاربردی همچون «گیاهان دارویی»، «اسانس» و «طب سنتی» بیانگر روند اصلی تحقیقات در این زمینه هستند. علاوه بر این، استفاده از ابزارهای مصورسازی داده‌ها به درک بهتر و شناسایی الگوهای پژوهشی کمک شایانی کرده است.
با توجه به رشد سریع و گسترده تحقیقات در حوزه گیاهان دارویی، می‌توان گفت که این حوزه همچنان ظرفیت زیادی برای پژوهش‌های بیشتر دارد. استفاده از روش‌های نوین بیبلیومتریک و مصورسازی داده‌ها، درک عمیق‌تری از روندهای تحقیقاتی و اثرگذاری مقالات علمی ارائه می‌دهد. همچنین، ایران به عنوان کشوری پیشرو در این زمینه، با بهره‌گیری از منابع غنی گیاهان دارویی و سرمایه‌گذاری در تحقیقات، توانسته است جایگاه برجسته‌ای را در این حوزه به خود اختصاص دهد.
برای ادامه تحقیقات در این حوزه، توصیه می‌شود که محققان به موارد زیر توجه کنند:
تمرکز بر روی پژوهش‌های چندرشته‌ای: همکاری میان رشته‌های مختلف علمی، به ویژه بین علوم زیستی و داروسازی، می‌تواند به توسعه سریع‌تر و کارآمدتر داروهای گیاهی منجر شود.
تحقیقات کاربردی در زمینه تنوع ژنتیکی: مطالعات بیشتر درباره تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی و اثرات آن بر خواص درمانی گیاهان، می‌تواند به شناسایی گیاهان با پتانسیل درمانی بالاتر کمک کند.
افزایش همکاری‌های بین‌المللی: توسعه همکاری‌های بین‌المللی و تبادل اطلاعات بین مراکز تحقیقاتی می‌تواند به اشتراک‌گذاری تجربیات و پیشرفت سریع‌تر تحقیقات منجر شود.
)