قوم گیاهشناسی و حفاظت درون شیشه ای آویشن شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، اوین، تهران، ایران. کد پستی: 198396411

10.22091/ethc.2023.9699.1005

چکیده

در این مطالعه، داده‌های قوم‌گیاه‌شناسی و حفاظت درون شیشه‌ای آویشن شیرازی بررسی شده است. طی مراجعه به رویشگاه‌های طبیعی گیاه در استان‌های فارس، اصفهان، و هرمزگان مشخص شد که این گیاه با نام‌های آویشن شیرازی، آویشن برگ‌پهن و آوشم شناخته شده و برای درمان بیماری‌های انسان و دام مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به مصارف دارویی متعدد و در نتیجة برداشت‌های بی‌رویه از طبیعت در سال‌های اخیر، رویشگاه‌های آویشن شیرازی به شدت در حال نابودی است، بنابراین حفاظت از این گونه باارزش ضرورت دارد. در این مطالعه، ریزازدیادی غیرمستقیم گیاه بررسی شد. کالوس‌های القا شده از شاخساره بذری به محیط کشت گمبورگ حاوی بنزیل آمینوپورین (0/1، 5/1 و 0/2 میلی‌گرم در لیتر) به همراه اکسین‌های ایندول بوتیریک اسید (1/0 و 5/0 میلی‌گرم در لیتر) و 2و4-دی‌کلروفنوکسی‌استیک اسید (1/0 و 5/0 میلی‌گرم در لیتر) منتقل شدند. بیشترین ظرفیت تشکیل شاخه (8/13) در محیط حاوی 5/1 میلی‌گرم در لیتر بنزیل آمینوپورین و 1/0 میلی‌گرم بر لیتر ایندول بوتیریک اسید و بیشترین ظرفیت تشکیل ریشه (8/6) در محیط حاوی 0/1 میلی‌گرم در لیتر ایندول بوتیریک اسید به دست آمد. گیاهچه‌های ریشه‌دار با موفقیت 75 درصد سازگار شدند. نتایج می‌تواند به منظور حفاظت از ژرم پلاسم، تامین نهال و احیای رویشگاه‌های گیاه مورد استفاده قرار گیرد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اصل مقاله

Ethnobotany and in vitro conservation of Zataria multiflora Boiss.

Ziba Bakhtiar1 | Masoud Ghasemi2 | Mohammad Hossein Mirjalili3*

  1. Department of Agriculture, Medicinal Plants and Drugs Research Institute, Shahid Beheshti University, Evin, Tehran, Iran. Postal Code: 1983969411. E-mail: z.bakhtyar@yahoo.com
  2. Department of Agriculture, Medicinal Plants and Drugs Research Institute, Shahid Beheshti University, Evin, Tehran, Iran. Postal Code: 1983969411. E-mail: ghasemi.mahallat@gmail.com

 
  1. Corresponding Author, Department of Agriculture, Medicinal Plants and Drugs Research Institute, Shahid Beheshti University, Evin, Tehran, Iran. Postal Code: 1983969411. E-mail: m-mirjalili@sbu.ac.ir

Article Info

Abstract

Article type

Research Article

 

Article history

Received: 20 December 2023

Revised: 3 February 2024

Accepted: 8 March 2024

Published: 21 March 2024

 

 

Keywords

Ethnobotany

Micropropagation

Plant growth regulators

Zataria multiflora

In this study, ethnobotanical data and in vitro conservation of Zataria multiflora Boiss. were investigated. By visiting the plant natural habitats in Fars, Isfahan, and Hormozgan Provinces, it was found that Z. multiflora is locally known as ‘Avishan-e-Shirazi’, ‘Avishan-e-Barg Pahn’, and ‘Avesham’ and used to treat human and animal diseases. Zataria multiflora habitats are being severely destroyed due to the plant materials over-collection from nature for many medicinal in the recent years. So, conservation of this valuable species is necessary. In this study, the indirect plant micropropagation was studied. Induced calli from the seedling were transferred to the Gamborg (B5) medium containing 6-benzyl amino purine (BAP) (0.1, 1.5 and 0.2 mg/l) with indole-3-butyric acid (IBA) (0.1 and 0.5 mg/l) and 2,4-dichlorophenoxyacetic acid (0.1 and 0.5 mg/l). The highest shoot-forming capacity (13.8) was obtained in the medium supplemented with 1.5 mg/l BAP and 0.1 mg/l IBA. The maximum root-forming capacity (6.8) was found in the medium supplemented with 1.0 mg/l IBA. The rooted plantlets were successfully acclimatized (75%). The results can be used to protect germplasm, supply seedlings, and restore the plant habitats.

Cite this article: Bakhtiar, Z., Ghasemi, M., & Mirjalili, M. H. (2024). Ethnobotany and in vitro conservation of Zataria multiflora Boiss. Ethnobiology and Biodiversity Conservation, 1(1), 1-9. https//doi.org/10.22091/ethc.2023.9699.1005

               

 

©The Author(s).                                                                  Publisher: University of Qom

DOI: https//doi.org/10.22091/ethc.2023.9699.1005

 

 

 

قوم‌گیاه‌شناسی و حفاظت درون شیشه‌ای آویشن شیرازی

 

زیبا بختیار1| مسعود قاسمی2| محمدحسین میرجلیلی3*

  1. گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، اوین، تهران، ایران. کد پستی: 198396411، رایانامه: z.bakhtyar@yahoo.com
  2. گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، اوین، تهران، ایران. کد پستی: 198396411، رایانامه: ghasemi.mahallat@gmail.com
  3. نویسنده مسئول، گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، اوین، تهران، ایران. کد پستی: 198396411، رایانامه: m-mirjalili@sbu.ac.ir

اطلاعات مقاله

 

چکیده

نوع مقاله

پژوهشی

 

 

 

 

 

 

 

در این مطالعه، داده­های قوم‌گیاه‌شناسی و حفاظت درون شیشه­ای آویشن شیرازی بررسی شده است. طی مراجعه به رویشگاه­های طبیعی گیاه در استان­های فارس، اصفهان، و هرمزگان مشخص شد که این گیاه با نام­های آویشن شیرازی، آویشن برگ‌پهن و آوشم شناخته شده و برای درمان بیماری­های انسان و دام مورد استفاده قرار می­گیرد. با توجه به مصارف دارویی متعدد و در نتیجة برداشت­های بی­رویه از طبیعت در سال‌های اخیر، رویشگاه­های آویشن شیرازی به شدت در حال نابودی است، بنابراین حفاظت از این گونه باارزش ضرورت دارد. در این مطالعه، ریزازدیادی غیرمستقیم گیاه بررسی شد. کالوس­های القا شده از شاخساره بذری به محیط کشت گمبورگ حاوی بنزیل آمینوپورین (0/1، 5/1 و 0/2 میلی­گرم در لیتر) به همراه اکسین­های ایندول بوتیریک اسید (1/0 و 5/0 میلی‌گرم در لیتر) و 2و4-دی‌کلروفنوکسی‌استیک اسید (1/0 و 5/0 میلی­گرم در لیتر) منتقل شدند. بیشترین ظرفیت تشکیل شاخه (8/13) در محیط حاوی 5/1 میلی­گرم در لیتر بنزیل آمینوپورین و 1/0 میلی­گرم بر لیتر ایندول بوتیریک اسید و بیشترین ظرفیت تشکیل ریشه (8/6) در محیط حاوی 0/1 میلی­گرم در لیتر ایندول بوتیریک اسید به دست آمد. گیاهچه­های ریشه‌دار با موفقیت 75 درصد سازگار شدند. نتایج می­تواند به منظور حفاظت از ژرم پلاسم، تامین نهال و احیای رویشگاه­های گیاه مورد استفاده قرار گیرد.

تاریخچه

دریافت: 29/09/1402

بازنگری: 14/11/1402

پذیرش: 18/12/1402

انتشار: 02/01/1403

 

کلیدواژه‌ها

آویشن شیرازی

تنظیم‌کننده­های رشد گیاهی

ریزازدیادی

قوم‌گیاه‌شناسی

استناد: بختیار، زیبا؛ قاسمی، مسعود؛ و میرجلیلی، محمدحسین (1403). قوم‌گیاه‌شناسی و حفاظت درون شیشه‌ای آویشن شیرازی. زیست قوم ‌شناسی و حفاظت تنوع زیستی، 1(1)، 9-1.   https//doi.org/10.22091/ethc.2023.9699.1005

 

 


ناشر: دانشگاه قم                                                  © نویسندگان. 

 

 

 

مقدمه

گیاهان دارویی تقریباً در همه فرهنگ­ها به‌عنوان یک منبع طبی مورد استفاده قرار می­گیرند. اطمینان از ایمنی، کیفیت و اثربخشی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی اخیراً به موضوعی کلیدی در کشورهای صنعتی و در حال توسعه تبدیل شده است (Jamshidi-Kia et al., 2017). کشور ایران با توجه به دارا بودن شرایط متنوع اقلیمی و جغرافیایی، دارای 1400 گونه گیاهان دارویی است که بسیاری از آن­ها گیاهان انحصاری ایران بوده و منبع غنی از مواد مؤثره برای ساخت بسیاری از داروها می­باشند (Omidbaigi, 2009). در میان گونه­های مختلف گیاهان دارویی، تیره نعناعیان (Lamiaceae) از اهمیت زیادی برخوردار است.

آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss.) یکی از گیاهان شناخته شده از این تیره است که به فُرم­های رویشی بوته­ای و درختچه­ای در پاکستان، افغانستان و نواحی کوهستانی و صخره­ای مرکز (نجف‌آباد، خور و بیابانک، کاشان، و مهریز)، جنوب (آباده، داراب، استهبانات، لامرد، فیروزآباد، و خورموج) و جنوب شرق (زرند، جیرفت، خاش، نیک‌شهر، و قصرقند)  ایران می­روید  (Rechinger, 1982; Mozaffarian, 2013; Ghasemi et al., 2014). اندام هوایی این گیاه در رفع سرفه و اختلالات تنفسی بسیار مورد توجه بوده و به دلیل داشتن تیمول و کارواکرول بالا دارای اثرات آنتی­اکسیدانی، ضدعفونی‌کننده، ضد باکتری، و ضدالتهابی است (Hashemi et al., 2017; Mahboubi, 2018; Ghorani et al., 2022).

علم قوم‌گیاه‌شناسی با بررسی چگونگی استفاده افراد یک قوم و منطقه خاص از گیاهان بومی، منجر به مستند شدن سنت­های غیرمکتوب می­شود که در خطر نابودی قرار گرفته است (Arvin and Firouzeh, 2022). با توجه به اینکه ایران دارای قدمت بسیاری در حوزه طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیماری­های مختلف است، استفاده از دانش مردمان محلی در شناسایی و کاربرد این گیاهان حائز اهمیت می­باشد. بنابراین در این مطالعه به معرفی اسامی محلی و استفاده­های سنتی آویشن شیرازی جهت درمان بیماری­ها پرداخته شده است. امروزه حجم قابل‌توجهی از گیاهان، به دلیل استفاده­های سنتی و محلی از رویشگاه­های طبیعی جمع‌آوری می‌شوند به‌طوری‌که همراه با بروز بلایای طبیعی و خشکسالی‌های متوالی، ژرم‌پلاسم بسیاری از این گونه­های گیاهی در خطر انقراض می­باشد (Narimani et al., 2016; Sefidkon, 2021).

حفظ ذخایر ژنتیکی به خاطر ارزش بالای اصلاحی و به‌عنوان مواد اولیه برای اهلی کردن گیاهان موجود در آن، حائز اهمیت است. با توجه به جمعیت روزافزون جهان و فشار بیش‌ازحد به زمین­های زراعی برای تأمین نیازهای این جمعیت، توجه به روش­های بیوتکنولوژی در بهره­برداری مؤثر از عرصه‌های زراعی و تأمین نیازهای غذایی و دارویی بیش از پیش در حال توسعه است (Gept, 2006; Ogwu et al., 2014).

تاکنون دستورالعمل­های تکثیر درون شیشه­ای برای بسیاری از گونه­های خانواده نعناعیان گزارش شده است (Leal et al., 2017; Tevfik and Yegorova, 2020; Das et al., 2023). با این حال مطالعات تکثیر درون­شیشه‌ای آویشن شیرازی در ایران بسیار محدود است (Bernard et al., 2007)؛ به‌طوری‌که ریزازدیادی غیرمستقیم بر روی این گونه تاکنون گزارش نشده است. با توجه به خواص دارویی متعدد و برداشت بی­رویه آویشن شیرازی از طبیعت، مطالعه حاضر با هدف بهینه­سازی تکثیر غیرمستقیم آویشن شیرازی در شرایط درون شیشه­ای انجام گرفت. نتایج مطالعه حاضر در تولید انبوه و اقتصادی کلون­های درون شیشه­ای این گونه با هدف حفاظت از ذخایر ژنتیکی این گونه ارزشمند دارویی کاربرد دارد.

 

مواد و روش‌ها

روش مطالعه قوم گیاه‌شناسی

مطالعه قوم‌گیاه‌شناسی گیاه آویشن شیرازی با تهیه پرسش­نامه و از طریق مصاحبه با سی‌ و پنج فرد از عشایر و مردمان محلی استان فارس (شهرستان­های آباده، اقلید، ارسنجان، زرقان و شیراز)، استان اصفهان (کاشان)، و استان هرمزگان (حاجی‌آباد) انجام شد. در این مطالعه به بررسی نام محلی، موارد استفاده، مصارف دارویی، اندام مورد مصرف، و نحوه مصرف گیاه پرداخته شد. مصاحبه تا زمانی ادامه پیدا کرد که پاسخ­های تکراری صحت مصاحبه را تأیید کرد.

 

جمع‌آوری و شناسایی نمونه

بذر آویشن شیرازی از جمعیت­های وحشی در جیرفت با مختصات جغرافیایی ́41°28 شمالی و ́42°57 شرقی واقع در ارتفاعات 710 متری جنوب شرق ایران جمع­آوری شد (شکل 1 الف) و در هرباریوم پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی دانشگاه شهید بهشتی شناسایی و ثبت (MPH‒1799) شد.

مطالعات درون شیشه‌ای

بذرها به مدت یک دقیقه در الکل 70 درصد و سپس 8 دقیقه در هیپوکلریت سدیم 0/1 درصد قرار گرفتند و پس از شستشو با آب مقطر در محیط گمبورگ (Gamborg et al., 1968) کشت شدند. گیاهچه‌های بذری در اتاقک رشد با فتوپریود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی و دمای 2 ± 25 درجه سانتی‌گراد قرار گرفتند. منبع نور لامپ‌های فلوئورسنت با نور سفید با شدت 5000 لوکس در سطح هر نمونه بود (شکل 1 ب).

القای کالوس از برگ گیاه در محیط کشت گمبورگ به همراه 0/1 میلی­گرم در لیتر 2و4-دی‌کلروفنوکسی‌استیک اسید (توفوردی) و 5/0 میلی­گرم در لیتر بنزیل آمینوپورین انجام گرفت (شکل 1 پ). محیط کشت حاوی 200 میلی­گرم در لیتر کازئین، 3 درصد ساکارز و 8 درصد آگار بود. محیط کشت تا زمان القای کالوس در محیط تاریک نگهداری شد. پس از گذشت یک ماه، کالوس به منظور شاخه زایی بر روی محیط کشت حاوی بنزیل آمینوپورین (0/1، 5/1 و 0/2 میلی­گرم در لیتر) تنها و به همراه ایندول بوتیریک اسید (1/0 و 5/0 میلی­گرم در لیتر) و توفوردی (1/0 و 5/0 میلی­گرم در لیتر) در معرض نور با فتوپریود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی انتقال داده شد (شکل 1 ت). جهت ریشه­زایی از شاخه­های تکثیر یافته در محیط کشت نصف غلظت موراشیگ و اسکوگ (Murashige and Skoog, 1962) به همراه ایندول بوتیریک اسید (1/0، 5/0 و 0/1 میلی­گرم در لیتر) و توفوردی (1/0، 5/0 و 0/1 میلی­گرم در لیتر) انجام گرفت.

شاخص درصد تشکیل شاخه و ریشه توسط معادله زیر محاسبه شد (Ozudogru et al., 2011):

 100/ تعداد شاخه × درصد شاخه­زایی = شاخص درصد تشکیل شاخه

100/ تعداد ریشه × درصد ریشه­زایی = شاخص درصد تشکیل ریشه

 

 

شکل 1. ریزازدیادی غیرمستقیم آویشن شیرازی. (الف) گیاه مادری در رویشگاه، (ب) گیاهچه­های بذری، (پ) القای کالوس در محیط کشت گمبورگ حاوی 0/1 میلی­گرم در لیتر توفوردی و 5/0 میلی­گرم در لیتر بنزیل آمینوپورین ، (ت) گیاهچه باززا شده، (ث) گیاهچه ریشه­دار ، (ج) گیاهچه سازگار شده.

 

به منظور ممانعت از شیوع بیماری­های قارچی، ریشه­ها به مدت 10 ثانیه در قارچ­کش بنومیل یک در هزار قرار گرفتند.
گیاهچه­های ریشه‌دار به گلدان‌های حاوی خاک گلدان، ماسه و پرلیت (2:1:1 نسبت حجمی) انتقال یافتند و در گلخانه با دمای 2 ± 25 درجه سانتی­گراد و رطوبت 70 درصد نگهداری شدند. تغذیه گیاهچه­ها با استفاده از محلول رقیق یک دهم غلظت موراشیگ و اسکوگ به مدت دو هفته انجام گرفت (شکل 1 ث و ج).

 

آنالیز داده‌ها

آزمایش در قالب طرح پایه کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد و تجزیه داده­ها با کاربرد نرم‌افزار آماری SAS 9.1.3 انجام گرفت. میانگین­ داده­ها با استفاده از آزمون چند دامنه­ای دانکن در سطح احتمال 05/0 مقایسه شدند.

نتایج

قوم‌گیاه‌شناسی

نتایج مطالعه قوم‌گیاه‌شناسی نشان داد که این گیاه در میان مردمان محلی با نام­های آویشن شیرازی، آویشن برگ‌پهن، مرزنجوش شیرازی، اِزکِند، آوشم، و آبشن معروف است.  این گیاه به‌عنوان طعم‌دهنده و درمان بیماری­های انسان و دام در مناطق مورد مطالعه مصرف می­شود. مردمان محلی برای درمان نفخ معده (34 درصد)، سرماخوردگی (29 درصد)، ناراحتی­های معده (17 درصد)، رماتیسم (8 درصد)، به‌عنوان آرام­بخش (6 درصد) و برای کاهش فشارخون (3 درصد) و تقویت مو (3 درصد) این گیاه را به صورت جوشانده، دم‌نوش و عرق مصرف می­کنند (شکل 2).

شکل 2. نتایج قوم‌گیاه‌شناسی در استفاده­های سنتی آویشن شیرازی جهت درمان بیماری­ها

 

 

مطالعات درون شیشه­ای

نتایج نشان داد که تنظیم‌کننده‌های رشد مورد مطالعه بر روی القای کالوس­های آویشن شیرازی مؤثر است. کالوس­ها پس از قرارگیری در نور، بعد از دو هفته آثار باززایی نشان دادند. اکسین­های مورد مطالعه به طور قابل‌توجهی بر صفات مورد بررسی تأثیر داشت (جدول 1).

نتایج نشان داد که ایندول بوتیریک اسید بر باززایی شاخساره مؤثرتر از توفوردی بود. بیشترین درصد باززایی (2/98 درصد)، میانگین تعداد شاخه (3/0 ± 1/14) و ظرفیت تشکیل شاخه (8/13) در محیط حاوی 5/1 میلی‌گرم در لیتر بنزیل آمینوپورین و 1/0 میلی­گرم بر لیتر ایندول بوتیریک اسید به دست آمد. بیشترین میانگین طول شاخه (1/0 ± 2/17 میلی­متر) در محیط حاوی 0/1 میلی­­گرم در لیتر بنزیل آمینوپورین و 1/0 میلی­گرم در لیتر توفوردی به دست آمد. در محیط فاقد تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی (شاهد) ظرفیت تشکیل شاخه 9/9 به دست آمد که نشان‌دهنده تفاوت قابل‌توجه محیط حاوی و فاقد ایندول بوتیریک اسید است درحالی‌که کمترین ظرفیت تشکیل شاخه (2/1) در محیط حاوی 0/2 بنزیل آمینوپورین و 5/0 میلی­گرم در لیتر توفوردی به دست آمد (جدول 1). تشکیل ریشه دو هفته پس از کشت مشاهده شد. درصد باززایی در محیط کشت نصف غلظت موراشیگ و اسکوگ در ترکیب با ایندول بوتیریک اسید نتیجه بهتری را نسبت به توفوردی نشان داد (جدول 2).

 

جدول 1. تأثیر غلظت­های متفاوت تنظیم­کننده­های رشد بر روی باززایی و میانگین تعداد، طول و ظرفیت تشکیل شاخه

ظرفیت تشکیل شاخه

میانگین طول شاخه (میلی­متر)

میانگین تعداد شاخه

باززایی (درصد)

غلظت

(میلی­گرم در لیتر)

تنظیم­کننده­های رشد گیاهی

9/7

5/0 ± 3/8de

2/0 ± 9/9c

5/79c

0/0

شاهد

5/11

1/0 ± 5/3g

1/0 ± 4/12b

5/92b

1/0 ± 0/1

بنزیل آمینوپورین + ایندول بوتیریک اسید

8/13

1/0 ± 8/3g

3/0 ± 1/14a

2/98a

1/0 ± 5/1

8/7

1/0 ± 6/3g

0/1 ± 2/10c

5/76c

1/0 ± 0/2

5/10

2/0 ± 2/7e

1/0 ± 4/11bc

0/92b

5/0 ± 0/1

بنزیل آمینوپورین +  ایندول بوتیریک اسید

 

4/13

1/0 ± 9/5f

2/0 ± 9/13a

2/96

5/0 ± 5/1

9/5

3/0 ± 4/3g

1/0 ± 2/7e

4/82bc

5/0 ± 0/2

9/11

1/0 ± 2/17a

1/0 ± 2/8de

8/42e

1/0 ± 0/1

بنزیل آمینوپورین +  توفوردی

0/8

4/0 ± 4/15b

3/0 ± 3/11bc

5/70cd

1/0 ± 5/1

0/2

9/0 ± 5/11c

2/0 ± 1/12b

8/16c

1/0 ± 0/2

3/2

1/0 ± 3/9d

1/0 ± 9/2g

3/78c

5/0 ± 0/1

بنزیل آمینوپورین +  توفوردی

 

1/2

3/0 ± 1/9d

2/0 ± 2/3fg

5/64d

5/0 ± 5/1

2/1

1/0 ± 5/8de

1/0 ± 8/4f

5/25f

5/0 ± 0/2

میانگین ± خطای استاندارد (Standard deviation). حداقل تفاوت معنی‌دار p < 0.05 موافق با آزمون Duncan

 

بیشترین درصد باززایی ریشه (5/90 درصد)، میانگین تعداد ریشه (1/0 ± 1/9) و ظرفیت تشکیل ریشه (8/6) در محیط کشت نصف غلظت موراشیگ و اسکوگ حاوی 0/1 میلی­گرم در لیتر ایندول بوتیریک اسید بود. بیشترین میانگین طول ریشه (3/0 ± 0/9 میلی­متر) در محیط حاوی 5/0 میلی­گرم در لیتر ایندول بوتیریک اسید بعد از 4 هفته نشان داده شد. کمترین درصد باززایی ریشه (8/50 درصد)، میانگین تعداد ریشه (1/0 ± 6/2)، طول ریشه (2/0 ± 1/4 میلی­متر) و ظرفیت تشکیل ریشه (3/1 درصد) در محیط کشت نصف غلظت موراشیگ و اسکوگ حاوی 5/1 میلی­گرم در لیتر توفوردی به دست آمد. گیاهچه­ها در شرایط گلخانه قرار گرفتند و 75 درصد آن­ها سازگار شدند.

 

جدول 2. تأثیر غلظت­های متفاوت تنظیم­کننده­های رشد بر روی باززایی و میانگین تعداد، طول و ظرفیت تشکیل ریشه

ظرفیت تشکیل ریشه

میانگین طول ریشه (میلی­متر)

میانگین تعداد ریشه

تشکیل ریشه (درصد)

غلظت

(میلی­گرم در لیتر)

تنظیم­کننده­های رشد گیاهی

6/3

1/0 ± 6/3f

0/0 ± 3/4e

0/84b

0/0

شاهد

8/3

1/0 ± 6/3f

1/0 ± 9/4d

1/78c

1/0

ایندول بوتیریک اسید

5/6

3/0 ± 0/9a

2/0 ± 4/7b

5/88ab

5/0

8/6

1/0 ± 5/7c

1/0 ± 1/9a

5/90a

0/1

7/3

0/0 ± 8/5d

5/0 ± 6/5cd

2/66e

5/1

9/3

2/0 ± 6/8b

1/0 ± 9/5c

8/65e

1/0

توفوردی

4/3

0/0 ± 4/5d

1/0 ± 7/4de

0/72d

5/0

0/2

3/0 ± 5/5d

4/0 ± 8/2f

5/72d

0/1

3/1

2/0 ± 1/4e

1/0 ± 6/2f

8/50f

5/1

میانگین± خطای استاندارد (Standard deviation). حداقل تفاوت معنی‌دار p < 0.05 موافق با آزمون

 

بحث

با توجه به نتایج اتنوبوتانی مشخص شد که آویشن شیرازی در مناطق مورد مطالعه، بیشتر در درمان مشکلات معده و سرماخوردگی کاربرد دارد. در مطالعات بسیاری بیان شده است که این گونه به صورت سنتی به عنوان ضد نفخ، ضدعفونی کننده، و مسکّن مصرف می­شود و فعالیت­های بیولوژیکی آن به علت حضور ترکیبات فنولی از جمله تیمول و کارواکرول است (Iranian Herbal Pharmacopoeia, 2002; Sajed et al., 2013; Aghamohammadi et al., 2016; Ghorani et al., 2022). Naseri و همکاران (2006) گزارش کرده­اند که آویشن شیرازی در طب سنتی ایران برای ناراحتی­های گوارشی استفاده می­شود. امروزه محققان ثابت کرده­اند که این گونه در درمان زخم معده و سرفه مؤثر است (Mahboubi, 2018; Minaiyan et al., 2018). به گفته Mahboubi (2019) نام­های رایج آویشن شیرازی در طب سنتی ایران، ‘Hasha’ و ‘Avishan-e-al-Humairi’ بوده که در درمان بیماری­های گوارشی و معده درد و بعنوان ضدنفخ استفاده می­شود. در یک مطالعه، دانش بومی طب سنتیِ زنان منطقه کَلات و خُضدار ایالت بلوچستان پاکستان مورد بررسی قرار گرفت و بیان شد که نام عامیانه آویشن شیرازی ‘Izghand’ بوده که با نام ازکند گزارش شده در مطالعه حاضر شباهت دارد. در این منطقه به طور سنتی از جوشانده و دم کرده برگ و ساقه این گیاه برای رفع سرفه و مشکلات معده استفاده می­شود (Tareen et al., 2010). در یک مطالعه اتنوبوتانی بر روی گونه­های گیاهی استان هرمزگان، نام عامیانه آویشن شیرازی، اوشِن ‘Oshen’ و ازغند ‘Azgand’ ذکر شده است. بعلاوه بیان شده است که دم کرده برگ تازه و یا خشک این گیاه در درمان سرماخوردگی، سردرد، نفخ معده، سرخک، تب، و تسکین دردهای معده و استخوان استفاده می­شود (Safa et al., 2013). مطالعه حاضر گام کوچکی در بررسی اتنوبوتانی گیاه آویشن شیرازی در برخی رویشگاه­های اصلی این گیاه در ایران به منظور مستند شدن نام عامیانه و مصارف سنتی آن است.  

طبق مطالعه Bernard همکاران (2007) بنزیل آمینوپورین بر تکثیر شاخساره در آویشن شیرازی تأثیر مثبت دارد و بیشترین درصد تکثیر شاخساره را 0/1 میلی­گرم در لیتر بنزیل آمینوپورین گزارش کردند. در مطالعات بسیاری گزارش شده است که کاربرد بنزیل آمینوپورین باعث القا و افزایش تشکیل شاخساره در گونه­های گیاهی تیره نعناعیان می­شود (Echeverrigaray et al., 2010; Jan et al., 2016). به گفته Ozudogru و همکاران (2011) ترکیب سیتوکینین و اکسین بر تکثیر شاخساره گیاهان این تیره تأثیر مثبت می­گذارد. نتایج نشان داد که ایندول بوتیریک اسید تاثیر بهتری بر ریشه­زایی نسبت به توفوردی دارد. مطالعات بسیاری تأثیر مثبت ایندول بوتیریک اسید بر ریشه­زایی در گیاهان تیره نعناعیان را گزارش کردند (Saha et al., 2010; Abd El-Motaleb et al., 2023). به گفته Alarcón و همکاران (2019) اکسین­ها محرک تقسیم سلول­های دایره محیطیه و در نهایت تشکیل ریشه هستند. در مطالعه حاضر، گیاهچه­ها با موفقیت 75 درصد سازگار شدند. گزارش شده است که گیاهچه­های درون شیشه­ای در طول سازگاری ممکن است به کاهش رطوبت در محیط حساس باشند و دچار تغییرات فیزیولوژیکی شوند (Díaz-Pérez et al., 1995). با این حال موفقیت در زنده­مانی گیاهچه­ها پس از انتقال به گلخانه به قدرت ریشه­ها بستگی دارد. مطالعه حاضر دستورالعمل تکثیر درون شیشه­ای گیاهچه­های آویشن شیرازی را بیان کرد که پس از سازگاری می­تواند به حفاظت این گونه بومی نادر و احیای رویشگاه­های آن در ایران کمک کند.

 

نتیجه‌گیری

در مطالعه حاضر مشخص شد که آویشن شیرازی مورد توجه افراد بومی ایران بوده و از آن به‌صورت سنتی در درمان بسیاری از بیماری­ها استفاده می­کنند. تاکنون مطالعه­ای در مورد تأثیر تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی بر تکثیر غیرمستقیم آویشن شیرازی گزارش نشده است. اهمیت گیاه بومی آویشن شیرازی از نظر دارویی، صنعتی و اقتصادی و لزوم اهلی سازی و توجه به این گیاه با ارزش در برنامه­های اصلاحی باعث شد تا تکثیر غیرمستقیم آن از طریق کشت درون شیشه­ای به منظور تولید انبوه افراد همسان انجام گیرد.

 

تشکر و قدردانی

نویسندگان مقاله بر خود لازم می­دانند که از معاونت پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی بابت حمایت مالی و تأمین امکانات آزمایشگاهی این تحقیق و همچنین از  اهالی بومی مناطق مورد مطالعه کمال تشکر و قدردانی را داشته باشند.

 

مراجع

امیدبیگی، رضا (1388). تولید و فرآوری گیاهان دارویی. مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
آروین، پویا، و فیروزه، رعنا (1400). اتنوبوتانی گیاهان دارویی منطقه راز و جرگلان در استان خراسان شمالی. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 37 (6)، 873-907.
سفیدکن، فاطمه (1400). انتخاب گیاهان دارویی بومی و انحصاری ایران برای اهلی‌کردن. طبیعت ایران، 6 (4)، 149-149.
 فارماکوپه گیاهی ایران (1381). انتشارات وزارت بهداشت و درمان. تهران، 51-56.
مظفریان، ولی الله (1392). شناسایی گیاهان دارویی و معطر ایران. تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.
نریمانی، رسول؛ مقدم، محمد؛ و مجرب، سپیده (1395). ارزیابی ریزازدیادی گیاه دارویی در معرض خطر انقراض پونه‌سای بی‌کرک (Nepeta nuda L.). سلول و بافت، 7 (4)، 397-387.
 
References
Abd El-Motaleb, M., Abd El-Hameid, A. R., Helmy, W. A., Ewais, E. A., & Abdel-Hady, M. S. (2023). Establishment of callogenesis and plant regeneration protocols for endemic Origanum syriacum ssp. sinaicum. Journal of Crop Science and Biotechnology, 26(4), 525-536.
Aghamohammadi, A., Azadbakht, M., & Hosseinimehr, S. J. (2016). Quantification of thymol content in different extracts of Zataria multiflora by HPLC method. Pharmaceutical and Biomedical Research, 2(1), 8-13.
Alarcón, M. V., Salguero, J., & Lloret, P. G. (2019). Auxin modulated initiation of lateral roots is linked to pericycle cell length in maize. Frontiers in Plant Science, 10, 11.
Arvin, P., & Firouzeh, R. (2022). Ethnobotany of medicinal plants in Razo-Jargalan district in North Khorasan province. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants Research, 37(6), 873-907. (in Persian)
Bernard, F., Shaker, H., Hassanpoor, H., & Nejad Fallah, Z. (2007). Growth optimization of Zataria multiflora Boiss. tissue cultures and rosmarinic acid production improvement. Pakistan Journal of Biological Science, 10(19), 3395-3399.
Das, S., Sultana, K. W., & Chandra, I. (2023). In vitro propagation, phytochemistry and pharmacology of Basilicum polystachyon (L.) Moench (Lamiaceae): A short review. South African Journal of Botany, 155, 178-186.
Díaz-Pérez, J. C., Shackel, K. A., & Sutter, E. G. (1995). Effects of in vitro-formed roots and acclimatization on water status and gas exchange of tissue-cultured apple shoots. Journal of the American Society for Horticultural Science, 120(3), 435-440.
Echeverrigaray, S., Carrer, R. P., & Andrade, L. B. (2010). Micropropagation of Salvia guaranitica Benth. through axillary shoot proliferation. Brazilian Archives of Biology and Technology, 53, 883-888.
Gamborg, O. L., Miller, R., & Ojima, K. (1968). Nutrient requirements of suspension cultures of soybean root cells. Experimental Cell Research, 50(1), 151-158.
Gepts, P. (2006). Plant genetic resources conservation and utilization: the accomplishments and future of a societal insurance policy. Crop Science, 46(5), 2278-2292.
Ghasemi, M., Mirjalili, M. H., & Hadian, J. (2014). Chemical profiles of the essential oil of wild and in vitro regenerated Zataria multiflora Boiss. (Lamiaceae). Bulgarian Chemical Communications, 46(2), 362-367.
Ghorani, V., Beigoli, S., Khazdair, M. R., & Boskabady, M. H. (2022). The effect of Zataria multiflora on respiratory allergic and immunologic disorders, experimental and clinical evidence: A comprehensive review. Phytotherapy Research, 36(3), 1135-1155.
Hashemi, S. A., Azadeh, S., Nouri, B. M., & Navai, R. A. (2017). Review of pharmacological effects of Zataria multiflora Boiss. (thyme of Shiraz). International Journal of Medical Research & Health Sciences, 6(8), 78-84.
Iranian Herbal Pharmacopoeia (2002). Ministry of Health and Medical Publications, Tehran (pp. 51-56). (in Persian)
Jamshidi-Kia, F., Lorigooini, Z., & Amini-Khoei, H. (2017). Medicinal plants: Past history and future perspective. Journal of Herbmed Pharmacology, 7(1),1-7.
Jan, M., Singh, S., & Maqbool, F. (2016). Micropropagation of some medicinally important plant species of Family Lamiaceae–A review. International Journal of BioSciences & Technology, 9(11), 64-73.
Leal, F., Taghouti, M., Nunes, F., Silva, A., Coelho, A.C., & Matos, M. 2017. Thymus plants: A review—Micropropagation, molecular and antifungal activity. Active Ingredients from Aromatic and Medicinal Plants, 1(7), 107-126.
Mahboubi, M. (2018). Management of acute cough by Zataria multiflora Boiss as an alternative treatment. Journal of Integrative Medicine, 16(1), 20-25.
Mahboubi, M. (2019). Therapeutic potential of Zataria multiflora boiss in treatment of irritable bowel syndrome (IBS). Journal of Dietary Supplements, 16(1), 119-128.
Minaiyan, M., Sajjadi, S. E., & Amini, K. (2018). Antiulcer effects of Zataria multiflora Boiss. on indomethacin-induced gastric ulcer in rats. Avicenna Journal of Phytomedicine, 8(5), 408.
Mozaffarian, V. (2013). Identification of medicinal and aromatic plants of Iran. Tehran: Farhang Moaser Publishers. (in Persian)
Murashige, T., & Skoog, F. (1962). A revised medium for rapid growth and bio assays with tobacco tissue cultures. Physiologia Plantarum, 15(3), 473-497.
Narimani, R., Moghaddam, M., & Mojarab, S. (2016). Evaluation of the micropropagation of hairless catmint (Nepeta nuda L.), an endangered medicinal plant. Cell and Tissue Journal, 7(4), 387-397. (in Persian)
Naseri, M. K. G., Mazlomi, H., Goshaiesh, M., Vakilzadeh, G., & Heidari, A. (2006). Antispasmodic effect of Zataria multiflora Boiss. Leaf extract on the rat uterus. Iranian Journal of Pharmaceutical Research, 5(2),131-136.
Ogwu, M. C., Osawaru, M. E., & Ahana, C. M. (2014). Challenges in conserving and utilizing plant genetic resources (PGR). International Journal of Genetics and Molecular Biology, 6(2),16-22.
Omidbaigi, R. (2009). Production and processing of medicinal plants. Mashhad: Astan Quds Razavi Publishers. (in Persian)
Ozudogru, E. A., Kaya, E., Kirdok, E., & Issever-Ozturk, S. (2011). In vitro propagation from young and mature explants of thyme (Thymus vulgaris and T. longicaulis) resulting in genetically stable shoots. In Vitro Cellular & Developmental Biology-Plant, 47, 309-320.
Rechinger, Kh. (1982). Flora Iranica. Graz-Austria: Akademic Druck-u Verlagsanstalt, 150, 292-313.
Safa, O., Soltanipoor, M. A., Rastegar, S., Kazemi, M., Dehkordi, K. N., & Ghannadi, A. (2013). An ethnobotanical survey on hormozgan province, Iran. Avicenna Journal of Phytomedicine, 3(1), 64.
Saha, S., Dey, T., & Ghosh, P. (2010). Micropropagation of Ocimum kilimandscharicum Guerke (Labiatae). Acta Biologica Cracoviensia s. Botanica, 52(2), 50-58.
Sajed, H., Sahebkar, A., & Iranshahi, M. (2013). Zataria multiflora Boiss. (Shirazi thyme)-an ancient condiment with modern pharmaceutical uses. Journal of Ethnopharmacology, 145(3), 686-698.
Sefidkon, F. (2021). Selection of native and endemic medicinal plants of Iran for domestication. Iran Nature, 6(4), 149-149. (in Persian)
Tareen, R. B., Bibi, T., Khan, M. A., Ahmad, M., Zafar, M., & Hina, S. (2010). Indigenous knowledge of folk medicine by the women of Kalat and Khuzdar regions of Balochistan, Pakistan. Pakistan Journal of Botany, 42(3), 1465-1485.
 Tevfik, A. S., & Yegorova, N. A. (2020). Clonal micropropagation of Thymus vulgaris L. In E3S Web of Conferences (Vol. 224, p. 04001). EDP Sciences.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار